Hof van Justitie EU 11-07-1974 ECLI:EU:C:1974:82

De eerste vraag

De heren Dassonville menen dat de verplichting om in alle stadia van verhandeling een officieel stuk dat aan strenge en welomschreven maatstaven voldoet voorhanden en bij de litigieuze produkten aanwezig te hebben, op een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking neerkomt.

Tot staving van dit standpunt gaan zij uit van de definitie van maatregelen van gelijke werking die de Commissie in antwoord op de tweede schriftelijke vraag van de heer Deringer heeft gegeven (PB nr. 169/67 van 26. 7. 1967); het zijn volgens deze definitie „wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen alsmede” — van de overheid uitgaande of aan de overheid te wijten — „administratieve handelswijzen die een belemmering vormen voor de invoer… welke anders zou kunnen plaatsvinden”. Zij wijzen voorts op de reeks richtlijnen van de Commissie inzake de opheffingen van kwantitative beperkingen, met name richtlijn 70/50 (PB nr. L 13 blz. 29) en 's Hofs arrest in de zaak International Fruit Company t. Produktschap voor Groenten en Fruit (51 tot 54-71, Jurispr. 1971, blz. 1107).

In de lijn van dit arrest zal een „benaming van oorsprong” huns inziens moeren worden beschouwd als een document waarvan de invoer der litigieuze produkten afhankelijk is gesteld, doch waarvan de afgifte noch automatisch geschiedt noch een pure formaliteit is. Zij wijzen er op dat het onmogelijk is deze produkten uit andere landen dan het land van oorsprong zonder certificaat in te voeren en te verhandelen en dat het verbod, op overtreding waarvan strafsancties gesteld zijn, absoluut is.

De regelen voor de gemeenschappelijke markt hebben huns inziens niet alleen betrekking op de vrijmaking van het rechtstreekse handelsverkeer tussen producentenland en consumentenland, doch ook op alle verdere verhandeling in het kader van een gemeenschappelijke markt.

Volgens de Belgische regeling zou Gustave Dassonville, wanneer hij als in Frankrijk gevestigde handelaar aldaar rechtstreeks vanuit Schotland Scotch Whisky had weten te importeren en zich een verklaring van de Engelse douane had weten te verschaffen, de produkten voor zijn Belgische vestiging niet — met overlegging van een Engelse „verklaring van oorsprong” aan de Belgische douane — uit zijn eigen voorraad kunnen betrekken.

Zulk een regeling van het handelsverkeer zou veelal op een versterking van de monopolieposities der alleenverkopers in de onderscheiden landen neerkomen.

Wordt binnen dé staten naar bescherming van produkten met een benaming van oorsprong gestreefd, dan kan zodanige doelstelling de toets van artikel 36 van het Verdrag doorstaan, evenwel onder de stringente voorwaarde dat de daartoe gebezigde middelen enerzijds in redelijke verhouding staan tot het nagestreefde doel en anderzijds geen discriminatie jegens bepaalde Lid-Staten behelzen. Indien dit reeds geldt wanneer de invoer alleen maar moeilijker wordt gemaakt of aan zwaardere lasten onderworpen dan de doelstelling van artikel 36 rechtvaardigt (voormelde richtlijn 70/50), dan is zulks a fortiori het geval wanneer de gebezigde middelen de invoer uit deze of gene Lid-Staat geheel onmogelijk maken.

Vervolgens noemen zij, bij wijze van voorbeeld, andere, minder vergaande middelen waarmede ter bescherming van de handel in produkten met een benaming van oorsprong kan worden volstaan.

Zij wijzen voorts op het feit dat de litigieuze regeling voor geïmporteerde produkten onevenredig veel strenger is dan het stelsel van de Belgische wet van 14 juli 1971, die alleen produkten met een nationale benaming van oorsprong betreft.

De tweede vraag

Wanneer men wil nagaan of een alleenvertegenwoordigingsovereenkomst al dan niet een absolute territoriale bescherming behelst, moet zij niet alleen op zichzelf worden beschouwd, doch worden getoetst aan de economisch-juridische omstandigheden waarin zij haar plaats vindt: zaak-Béguelin (22-71, Jurispr. 1971, blz. 963).

Door zich civiele partij te stellen hebben de firma's Fourcroy en Breuval duidelijk bewezen dat het hun er om begonnen is met behulp van het dwangmiddel dat de wetgevende macht te hunner beschikking stelt, een door het Verdrag verboden absolute territoriale bescherming te verkrijgen. Zij wraken noch de aard of oorsprong der litigieuze produkten noch namaak van merken, doch alleen het feit dat anderen dan zijzelf gerechtigd zijn zich deze produkten te verschaffen om ze in België in het verkeer te brengen en te verhandelen.

Aan het arrest Sirena t. Eda (40-70, Jurispr. 1971, blz. 69) onrtlenen zij argumenten ten betoge dat de uitoefening van industriële en commerciële eigendomsrechten onder het verbod van artikel 85, lid 1, kan vallen. Dit moet huns inziens het geval zijn wanneer verkooptransacties en aan nationale ondernemers verleende licenties te zamen met merkenrechten die een en hetzelfde produkt beschermen tussen de Lid-Staten opnieuw hermetische grenzen crëeren.

De eerste vraag

De eerste vraag moet in het legislatieve kader der litigieuze regeling bezien worden. Die regeling is voortgevloeid uit bepaalde internationale verplichtingen die op 4 april 1925 onderscheidenlijk 6 januari 1927 zijn aangegaan tussen de Belgisch-Luxemburgse Unie enerzijds en Frankrijk en Portugal anderzijds.

Voorts dient rekening te worden gehouden met de wet van 23 mei 1929 waarbij de Akte van Den Haag van 6 november 1925 rot herziening van de Conventie van Parijs van 20 maart 1883 ter bescherming van de industriële eigendom is geratificeerd. Daarbij zijn de „benamingen van oorsprong” met de aanduidingen van herkomst onder de bescherming van de industriële eigendom gebracht.

Voor zover er toen de regeling ter bescherming van de benamingen van oorsprong voor brandewijn het licht zag van een verschillende toepassing op nationale en ingevoerde produkten sprake kon zijn, heeft de organieke regeling vervat in de wet van 14 juli 1971 aan die mogelijkheid een einde gemaakt.

Het grote aantal door de nationale regeling beschermde benamingen van oorsprong wijst erop dat er, economisch gezien, geen discriminerende werking van is uitgegaan.

Uitgaande van de maatstaven die de Commissie in haar richtlijn 70/50 van 22 december 1969 (PB 19 januari 1970, nr. L 13, blz. 29) aan de hand deed, stellen zij voor de eerste vraag in ontkennende zin te beantwoorden.

Voor zover er een certificaat wordt verlangd voor nationale en ingevoerde produkten zonder onderscheid, moet het effect dat daarvan op het vrije verkeer van goederen uitgaat geacht worden aan de ongelijkheid der handelsregelingen inherent te zijn, maar niet verder te gaan dan de werking die aan zulke regelingen gewoonlijk is verbonden.

Een regeling waaraan voor de handel in het algemeen een zekere werking verbonden is, is daardoor nog niet van invloed op het ruilverkeer waarvan het Verdrag alleen de vrijmaking heeft willen verzekeren. De belemmering van de invoer waartoe zij kan leiden moet worden boordeeld naar het aantal en de hoeveelheid der in te voeren produkten: zaak International Fruit Company t. Produktschap voor Groenten en Fruit, conclusie van de Advocaat-Generaal Roemer, Jurispr. 1974, blz. 1124).

Iedere exporteur van originele Scotch Whisky kan bij zijn produkten een document voegen waaruit van die oorsprong blijkt, om het even voor welk land deze produkten bestemd zijn — zodat ze zonder enige beperking vrijelijk in België kunnen worden ingevoerd —. Van kwantitatieve beperkingen — die rechtens aan invoer in de weg zouden staan — kan dus geen sprake zijn.

De feiten liggen in casu anders dan in de zaak International Fruit Company: in deze laatste zaak waren de vergunningen voor het land van invoer afgegeven en stond de bescherming van de buitenlandse handel voorop, terwijl in de onderhavige zaak het land van oorsprong het stuk afgeeft waaruit van het recht op de benaming van oorsprong blijkt en het land van invoer alleen maar nagaat of het officiële stuk wel bij het produkt gevoegd is.

De moeilijkheden waarmede de partijen Dassonville zich door hun invoer van whisky in België geconfronteerd zien, moeten worden toegeschreven aan de gebrekkige harmonisatie van de regelingen ter bescherming van de benamingen van oorsprong en aan hun eigen onachtzaamheid.

Wordt de regeling nochtans als een maatregel van gelijke werking beschouwd, dan valt zij in ieder geval onder artikel 36. Het recht op de benaming van oorsprong is een commercieel eigendomsrecht alsook een ten nauwste aan het algemeen belang gebonden collectief recht. Naar zijn aard behoort het tot het publiekrecht. Het heeft tweeërlei doelstelling: de bescherming van de gezamenlijke belangen der producenten uit een bepaald gebied en — aan verbruikerszijde — de bescherming van de volksgezondheid.

De Belgische regeling komt aan deze tweeledige behoefte tegemoet: de wettige belangen der producenten worden beschermd doordien er blijkens een in het land van oorsprong afgegeven certificaat bepaalde produktienormen zijn in acht genomen. De volksgezondheid wordt in het land van invoer beveiligd doordien men zich ervan vergewist dat er geen sprake is van — het publiek misleidende — namaakartikelen.

Aangezien alleen de autoriteiten van het land van oorsprong een verklaring kunnen afgeven waaruit blijkt dat men tot de benaming van oorsprong gerechtigd is. kan van een verkapte beperking of van een willekeurige discriminatie niet worden gesproken.

De tweede vraag

De hierbedoelde regeling kan, gezien haar doelstelling, bezwaarlijk door een particulier, ook al is hij exclusief importeur, worden „gehanteerd”. De rechtsgrondslag van een civiele actie is artikel 1382, dat kan worden ingeroepen bij oneerlijke mededinging jegens handelaren die zich aan de publiekrechtelijke regeling nopens de certificaten van oorsprong houden, begaan door degenen die de produkten onder dekking van valse certificaten wederverkopen.

Naar Gemeenschapsrecht is de concessionaris gerechtigd zich op de wettelijke regeling inzake de oneerlijke mededinging te beroepen wanneer het oneerlijk gedrag der concurrenten in een andere omstandigheid dan parallelle invoer is gelegen: voormelde zaak-Béguelin.

Dit andere element is in casu gelegen in invoer zonder certificaat van oorsprong en in valsheid.

De eerste vraag

Dat de benaming van oorsprong „Scotch Whisky” is voorbehouden aan produken waarbij een officieel stuk is gevoegd waaruit het recht tot het voeren van die benaming blijkt, is niet te beschouwen als een invoerbeperking, nu onder de eenvoudige naam „whisky” ieder produkt zonder zodanig stuk kan worden ingevoerd.

België draagt de volgende argumenten voor ten betoge dat de Belgische regeling verenigbaar is met de artikelen 30 tot 33 en 36 van het Verdrag tot oprichting van de EEG.

Het staat in de eerste plaats aan het land van herkomst uit te maken welke benamingen van oorsprong voor zijn produkten bescherming genieten en welke kenmerken die produkten moeten vertonen. Daarom kan alleen een door de autoriteiten van het land van oorsprong afgegeven certificaat geldig zijn.

Het verlangen van zodanig bewijs behelst ook geen ongeoorloofde beperking van de handel tussen de Lid-Staten. De Belgische autoriteiten vragen niet naar de nationaliteit van de handelaar die bij export van Scotch Whisky bij de Engelse autoriteiten de officiële stukken aanvraagt waarin zij bevestigen dat de uitgevoerde produkten de beschermde benaming van oorsprong mogen voeren.

De Belgische Regering herinnert aan het antwoord van de Commissie op schriftelijke vraag nr. 189/73 van de heer Cousté (men zie hiervoor). Daaruit blijkt dat de Belgische regeling welke alleen het bewijs van het recht op de beschermde benamingen van oorsprong betreft, niet in strijd is met de artikelen 30 tot 33 van het EEG-Verdrag en door artikel 36 wordt gedekt.

Zij wijst er op dat de bescherming der benamingen van oorsprong in België een rol speelt bij. de bescherming der volksgezondheid omdat zij berust op in het produktiestadium in het land van herkomst door de autoriteiten aldaar verrichte onderzoeken naar de samenstelling van voedingsmiddelen. In het stadium van verdeling en verhandeling is zulk een onderzoek moeilijk, zo al niet onmogelijk en uit een oogpunt van bescherming der volksgezondheid ook minder efficiënt.

Zij merkt op dat in- en uitvoerbeperkingen om met de bescherming van industriële en commerciële eigendom samenhangende redenen niet zijn opgenomen op de lijst der maatregelen van gelijke werking die bij richtlijn 70/50 EEG van de Commissie van 22 december 1969 zijn verboden.

Op de markt voor brandewijnen kan er al heel gemakkelijk met de kwaliteit worden geknoeid wanneer men geen certificaat van oorsprong verlangt. Het Koninklijk Besluit nr. 57 behelst geen verkapte beperking van de handel tussen de staten. Het is geen beperking, doch een voorwaarde die door betrokkene al of niet kan worden vervuld.

De door een niet-producentenland gelaten mogelijkheid zonder certificaat van oorsprong tot invoer over te gaan is irrelevant. Men zou aan de wettelijke regelingen inzake de benamingen van oorsprong iedere waarde ontzeggen door die staat het recht toe te kennen het certificaat van oorsprong te vervangen door een ander document dat niet dezelfde waarborgen biedt. Het gaat hier om de bescherming der benamingen van oorsprong zelve en niet om de wijze waarop die bescherming wordt gerealiseerd.

De tweede vraag

Volgens de Belgische Regering dient te worden onderscheiden tussen regelingen die belanghebbenden in staat stellen bepaalde rechten te doen gelden en die welke — zoals de onderhavige — aan allen bepaalde verplichtingen opleggen waaraan zij zich niet kunnen onttrekken. Alleen de toepassing van eerstbedoelde regelingen kan door de mededingingsvoorschriften worden bestreken. Elke onzekerheid of dubbelzinnigheid moet worden vermeden in die zin dat het er alleen maar om gaat of een overeenkomst door het enkele feit dat er daarnaast een nationale regeling bestaat haar geoorloofd karakter kan verliezen. Zij concludeert dat het bestaan van een dwingende regeling ten deze aan de geldigheid of nietigheid van een overeenkomst niet afdoet.

De eerste vraag

De Commissie meent dat iedere maatregel, ongeacht aard en inhoud, uit hoofde van haar werking op het vrije verkeer van goederen, als een maatregel van gelijke werking is te beschouwen zolang er geen andere Verdragsbepaling op van toepassing is.

De Commissie heeft dit begrip tijdens de overgangsperiode uitgewerkt met behulp van belangrijke richtlijnen die zij krachtens artikel 33, lid 7, van het EEG-Verdrag heeft doen uitgaan (richtlijnen nrs. 66/682/EEG en 66/683/EEG van de Commissie van 7 november 1966, PB van 30 november 1966, blz. 3745 en 3748, alsook nr. 70/32/EEG en 70/50/EEG van 17 en 22 december 1969, PB nr. L 13 van 19 januari 1970, blz. 1 en 29).

Volgens de Commissie moeten tot de maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve invoer- en uitvoerbeperkingen worden gerekend wettelijke en administratieve bepalingen alsmede administratieve praktijken die invoer- en uitvoertransacties welke anders hadden kunnen plaatsvinden onmogelijk maken, met inbegrip van die welke wegens de invoer zwaardere lasten opleggen of haar moeilijker maken dan de afzet van het nationale produkt op de nationale markt. Een maatregel heeft niet alleen een zelfde werking als een kwantitatieve invoerbeperking wanneer zij de invoer onmogelijk maakt, doch ook wanneer zij die alleen maar moeilijker, bezwaarlijker doet zijn, zoals nu juist het geval is wanneer de overheid de invoer van overlegging van een bepaald document afhankelijk stelt: zaken 51 tot 54-71, International Fruit Company t. Produkschap voor Groenten en Fruit (zie hiervoor).

Regelingen van het handelsverkeer die zonder onderscheid van toepassing zijn od nationale en geïmporteerde produkten zijn in beginsel niet te beschouwen als maatregelen van gelijke werking in de zin van de artikelen 30 en volgende van het EEG-Verdrag.

De Commissie meent echter dat het recht der Lid-Staten de handel te regelen door bepalingen die zonder onderscheid op de geïmporteerde produkten van toepassing zijn, niet onbeperkt geldt.

Het mag alleen worden gebruikt om de doeleinden der betrokken regeling te verwezenlijken en moet op die doeleinden zijn afgestemd.

Een ondoeltreffende maatregel of een maatregel die juist te ver gaat en best kan worden vervangen door een andere die het ruilverkeer minder belemmert, is volgens de Commissie een maatregel van gelijke werking, ook al is zij in formele zin zonder onderscheid op nationale en ingevoerde produkten tan toepassing, immers de restrictieve uitwerking op het vrije verkeer van goederen gaat verder dan de werking welke gemeenlijk van een regeling van het handelsverkeer uitgaat. De Commissie maakt een vergelijking met 's Hofs jurisprudentie inzake artikel 95. Een belasting die het algemeen bestek van een nationaal belastingstelsel, waarvan zij een bestandeel uitmaakt, te buiten gaat, maakt inbreuk op het vrije verkeer van goederen (Stier t. Hauptzollamt Ericus, zaak 31-67, Jurispr. 1968, blz. 344-354).

Uit de bewoordingen van artikel 36 zelf blijkt dat maatregelen die bij voorbeeld indruisen tegen het verbod van kwantitatieve beperkingen en maatregelen van gelijke werking, om onder dat artikel te vallen, allereerst een objectieve rechtvaardiging moeten vinden in een der redenen die in het artikel worden opgesomd.

Artikel 36 moet als uitzonderingsbepaling eng worden uitgelegd: Commissie t. Italië (zaak 7-68, Jurispr. 1968, blz. 590).

Alleen noodzakelijke maatregelen zijn volgens dit artikel gerechtvaardigd; bijzondere bezwarende maatregelen kunnen altijd worden vervangen door maatregelen die minder vergaande belemmeringen behelzen.

De Commissie onderzoekt vervolgens de bepalingen van de Belgische regeling inzake de benamingen van oorsprong en komt tot de conclusie dat zulke voorschriften, wanneer zij alleen op ingevoerde produkten worden toegepast, de invoer van produkten als hierbedoeld die zich in het vrije verkeer bevinden in Lid-Staten als Frankrijk, dat geen certificaat van oorsprong verlangt, onmogelijk kunnen maken. En al zou men zulk een document kunnen verkrijgen, dan zouden de Belgische autoriteiten het blijkbaar nog niet aanvaarden omdat de naam en het adres van de Belgische importeur er niet op voorkomen.

Krachtens artikel 9, tweede alinea, van het EEG-Verdrag zijn onder meer de bepalingen van hoofdstuk 2 van Titel I, dat wil zeggen de artikelen 30 en volgende, van toepassing op produkten van oorsprong uit de Lid-Staten en op produkten uit derde landen welke zich in de Lid-Staten in het vrije verkeer bevinden.

De Belgische regeling inzake de benamingen van oorsprong die de invoer van „Scotch Whisky” die in Frankrijk in het vrije verkeer is gebracht belet, is dus een maatregel van gelijke werking als kwantitatieve invoerbeperkingen en derhalve in strijd met de verplichtingen welke krachtens artikel 30 van het EEG-Verdrag op de Lid-Staten rusten.

De Commissie gaat vervolgens na of deze maatregelen een rechtvaardiging kunnen vinden in één der in artikel 36 van het Verdrag omschreven redenen, zoals de bescherming van de industriële en commerciële eigendom. Ook dan dient te worden onderzocht of het middel op het doel was afgestemd.

Zij meent dat een beperkende maatregel als de onderhavige, strikt genomen, slechts gerechtvaardigd is wanneer het ernstig vermoeden bestaat dat er aan het beoogde doel afbreuk wordt gedaan, bij voorbeeld bij het signaleren of vaststellen van fraude.

Zij gaat vervolgens na of er geen andere middelen bestaan die de handel minder kunnen belemmeren dan de onderhavige regeling en doet enkele voorbeelden aan de hand.

Ten slotte werkt zij de hypothese dat de betrokken regeling werkelijk zonder onderscheid op ingevoerde en nationale Produkten toepasselijk zou zijn, nader uit.

Volgens haar zou de restrictieve werking van zodanige maatregel op het vrije verkeer van goederen in een dergelijk geval verder gaan dan die welke normaliter aan een regeling van het handelsverkeer verbonden is; zij voert daartoe soortgelijke redenen aan als die welke haar er toe brachten de mogelijkheid van toepassing van artikel 36 van het Verdrag te ecarteren.

De tweede vraag

Een alleenverkoopovereenkomst behoeft weliswaar nier per se onder het verbod van artikel 85 (1) te vallen, doch kan de handel beperken wanneer zij, al dan niet te zamen met parallelle overeenkomsten, de concessionaris feitelijk of rechtens een absolute territoriale bescherming biedt tegen parallelle invoer van de betrokken Produkten.

Vallen zulke overeenkomsten onder dat verbod, dan kan in den regel geen vrijstelling worden verleend krachtens artikel 85 (3).

Zij acht het voor de toepasselijkheid van artikel 85 voldoende dat de alleenvertegenwoordigingsovereenkomst de concessionaris de mogelijkheid' biedt op het contractsgebied parallelle invoer te verhinderen met behulp van een nationale wettelijke regeling inzake de oneerlijke mededinging en de concessionaris van die mogelijkheid ook gebruikt maakt. Het is voor het beletten van parallelle invoer voldoende wanneer de overeenkomst de alleenvertegenwoordiger toestaat van die regeling gebruikt te maken dan wel zich daartegen niet verzet.

Daarentegen is de verhindering van parallelle invoer in casu niet in de eerste plaats een gevolg van het optreden der importeurs-alleenverkopers.

De regeling vervat in het Koninklijk Besluit nr. 57 behelst rechtens voorzieningen die op zichzelf in omstandigheden als de onderhavige parallelle invoer van brandewijn moeilijk, zo al niet onmogelijk kunnen maken; een actie in rechte van de concessionarissen is daartoe niet onontbeerlijk.

Dat zij zich echter in een strafzaak wegens inbreuk op een regeling als voorzien in Koninklijk Besluit nr. 57 civiele partij hebben gesteld, maakt de moeilijkheden welke deze regeling voor parallelle invoer heeft geschapen nog groter. Concessionarissen kunnen een klacht indienen, zich naast het Openbaar Ministerie partij stellen en schadevergoeding eisen.

De Commissie geeft in overweging de vraag die in het verwijzingsvonnis wordt gesteld in die zin uit te leggen dat men wenst te weten of een alleenvertegenwoordigingsovereenkomst onder het verbod van artikel 85 van het EEG-Verdrag valt wanneer de concessionaris gebruik maakt van de hem geboden mogelijkheid deze nationale regeling inzake het certificaat van oorsprong voor ingevoerde waren te gebruiken om de hinderpalen welke die regeling aan parallelle importen in de weg legt te verzwaren.

De Commissie meent dat deze vraag bevestigend moet worden beantwoord. Het verbod van artikel 85 is van toepassing wanneer de overeenkomst in zijn juridisch-economische samenhang en in verband met de nationale regeling en het daarvan door de concessionaris gemaakte gebruik de handel tussen de Lid-Staten kan beïnvloeden en tot belemmering van de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt leidt.

Ook al kan men het ter verhindering van parallelle invoer wellicht zonder een civiele actie stellen, de gevolgen ervan komen bij die welke aan de nationale regeling op zichzelf reeds verbonden zijn en kunnen bij voorbeeld bestaan in een aan de alleenvertegenwoordigers toegekende schadevergoeding.