Arrest van het Hof (Derde kamer) van 21 oktober 2010.

Richtlijn 2001/29

3 De punten 9, 10, 31, 32, 35, 38 en 39 van de considerans van richtlijn 2001/29 luiden als volgt:

1. Bij een harmonisatie van het auteursrecht en de naburige rechten moet steeds van een hoog beschermingsniveau worden uitgegaan, omdat die rechten van wezenlijk belang zijn voor scheppend werk. De bescherming van deze rechten draagt bij tot de instandhouding en ontwikkeling van de creativiteit in het belang van auteurs, uitvoerend kunstenaars, producenten, consumenten, cultuur, industrie en het publiek in het algemeen. De intellectuele eigendom is dan ook als een geïntegreerd deel van de eigendom erkend.

2. Auteurs en uitvoerend kunstenaars moeten, willen zij hun scheppende en artistieke arbeid kunnen voortzetten, een passende beloning voor het gebruik van hun werk ontvangen, evenals de producenten om dat werk te kunnen financieren. [...]

   [...]

3. Er moet een rechtvaardig evenwicht van rechten en belangen worden gewaarborgd tussen de verschillende categorieën rechthebbenden en tussen de verschillende categorieën rechthebbenden en gebruikers van beschermd materiaal. [...]

4. Deze richtlijn bevat een uitputtende opsomming van de beperkingen en restricties op het reproductierecht en het recht van mededeling aan het publiek. Sommige beperkingen en restricties zijn enkel van toepassing op het reproductierecht, wanneer dit passend is. Bij het opstellen van deze lijst is zowel rekening gehouden met de verschillende rechtstradities in de lidstaten als met het vereiste van een goed functionerende interne markt. De lidstaten passen deze beperkingen en restricties op coherente wijze toe. Dit zal worden beoordeeld bij het onderzoek van de uitvoeringswetgeving in de toekomst.

   [...]

5. Rechthebbenden dienen, in bepaalde uitzonderlijke gevallen, een billijke compensatie te ontvangen om hen naar behoren te compenseren voor het gebruik van hun beschermde werken of ander beschermd materiaal. Bij de bepaling van de vorm, de modaliteiten en het mogelijke niveau van die billijke compensatie moet rekening worden gehouden met de bijzondere omstandigheden van elk geval. Bij de beoordeling van deze omstandigheden zou een zinvol criterium worden gevormd door het mogelijke nadeel voor de rechthebbenden als resultaat van de betreffende handeling. In gevallen waarin de rechthebbenden reeds betaling in een andere vorm hebben ontvangen, bijvoorbeeld als onderdeel van een licentierecht, is eventueel geen specifieke of afzonderlijke betaling nodig. Bij de bepaling van het niveau van de billijke compensatie dient ten volle rekening te worden gehouden met de mate waarin gebruik wordt gemaakt van de in deze richtlijn bedoelde technische voorzieningen. In bepaalde situaties waar de schade voor de rechthebbende minimaal zou zijn, is het mogelijk dat geen betalingsverplichting ontstaat.

   [...]

6. Het moet de lidstaten worden toegestaan om ten aanzien van bepaalde vormen van reproductie van geluidsmateriaal, beeldmateriaal en audiovisueel materiaal voor privégebruik, in een beperking of restrictie op het reproductierecht te voorzien, welke gepaard gaat met een billijke compensatie. Dit kan de invoering of verdere toepassing omvatten van vergoedingsstelsels om het nadeel voor de rechthebbenden te compenseren. [...]

7. De lidstaten moeten, wanneer zij de beperking of restrictie voor het kopiëren voor privégebruik toepassen, naar behoren rekening houden met de technologische en economische ontwikkelingen, met name wat het digitaal kopiëren voor privégebruik en de vergoedingsstelsels betreft, wanneer doeltreffende technische beveiligingsvoorzieningen beschikbaar zijn. Dergelijke beperkingen of restricties mogen geen belemmering vormen voor de toepassing van technische voorzieningen of het gebruik daarvan in geval van verboden omzeilingspraktijken.”

4 Artikel 2 van richtlijn 2001/29 bepaalt:

„De lidstaten voorzien ten behoeve van:

1. auteurs, met betrekking tot hun werken,

2. uitvoerend kunstenaars, met betrekking tot de vastleggingen van hun uitvoeringen,

3. producenten van fonogrammen, met betrekking tot hun fonogrammen,

4. producenten van de eerste vastleggingen van films, met betrekking tot het origineel en de kopieën van hun films, en

5. omroeporganisaties, met betrekking tot de vastleggingen van hun uitzendingen, ongeacht of deze uitzendingen via de ether of per draad plaatsvinden, uitzendingen per kabel of satelliet daaronder begrepen,

   in het uitsluitende recht, de directe of indirecte, tijdelijke of duurzame, volledige of gedeeltelijke reproductie van dit materiaal, met welke middelen en in welke vorm ook, toe te staan of te verbieden.”

5 Artikel 5 van richtlijn 2001/29, met als opschrift „Beperkingen en restricties”, bepaalt in lid 2, sub b:

„De lidstaten kunnen beperkingen of restricties op het in artikel 2 bedoelde reproductierecht stellen ten aanzien van:

[...]

1. de reproductie, op welke drager dan ook, door een natuurlijke persoon voor privégebruik gemaakt, en zonder enig direct of indirect commercieel oogmerk, mits de rechthebbenden een billijke compensatie ontvangen waarbij rekening wordt gehouden met het al dan niet toepassen van de in artikel 6 bedoelde technische voorzieningen op het betrokken werk of het betrokken materiaal”.

6 In artikel 5, lid 5, van die richtlijn heet het:

„De in de leden 1, 2, 3 en 4 bedoelde beperkingen en restricties mogen slechts in bepaalde bijzondere gevallen worden toegepast mits daarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van werken of ander materiaal en de wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk worden geschaad.”

7 Artikel 6 van die richtlijn, met als opschrift „Verplichtingen inzake technische voorzieningen”, bepaalt in de leden 3 en 4:

„3.

Voor de toepassing van deze richtlijn wordt onder ‚technische voorzieningen’ verstaan technologie, inrichtingen of onderdelen die in het kader van hun normale werking dienen voor het voorkomen of beperken van handelingen ten aanzien van werken of ander materiaal, die niet zijn toegestaan door de houders van auteursrechten, wettelijk vastgelegde naburige rechten of het sui generis recht bedoeld in hoofdstuk III van richtlijn 96/9/EG. Technische voorzieningen worden geacht ‚doeltreffend’ te zijn indien het gebruik van een beschermd werk of ander beschermd materiaal wordt gecontroleerd door de rechthebbenden door toepassing van een controle op de toegang of een beschermingsprocédé zoals encryptie, versluiering of een andere transformatie van het werk of ander materiaal of een kopieerbeveiliging die de beoogde bescherming bereikt.

4.

Niettegenstaande de in lid 1 bedoelde rechtsbescherming nemen de lidstaten, bij gebreke van door de rechthebbenden vrijwillig genomen maatregelen, waaronder overeenkomsten tussen de rechthebbenden en andere betrokken partijen, passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de rechthebbenden aan de begunstigde van een nationaalrechtelijke beperking of restrictie overeenkomstig artikel 5, lid 2, [sub a, c, d, en e], en lid 3, [sub a, b, en e], de nodige middelen verschaffen om van die beperking of restrictie gebruik te kunnen maken, ingeval die begunstigde op rechtmatige wijze toegang heeft tot het beschermde werk of materiaal.

Een lidstaat mag zulke maatregelen ook nemen ten aanzien van de begunstigde van een beperking of restrictie overeenkomstig artikel 5, lid 2, [sub b], indien reproductie voor privégebruik niet reeds overeenkomstig artikel 5, lid 2, [sub b], en lid 5, mogelijk is gemaakt door de rechthebbenden, voor zover dat nodig is om de beperking of restrictie te genieten, zonder de rechthebbenden ervan te weerhouden overeenkomstig deze bepalingen adequate maatregelen te nemen betreffende het aantal reproducties.

[...]”

Nationale regeling

8 De toepasselijke wetgeving is vervat in real decreto legislativo (koninklijk wetsbesluit) nr. 1/1996 van 12 april 1996 tot goedkeuring van de Texto refundido de la Ley de propiedad intelectual (gecodificeerde tekst van de wet betreffende de intellectuele eigendom; hierna: „TRLPI”). Dat real decreto legislativo is naar aanleiding van de omzetting van richtlijn 2001/29 gewijzigd bij wet nr. 23/2006 van 7 juli 2006 tot wijziging van de bij koninklijk wetsbesluit nr. 1/1996 goedgekeurde gecodificeerde tekst van de wet betreffende de intellectuele eigendom (BOE nr. 162 van 8 juli 2006, blz. 25561).

9 In artikel 17 TRLPI, met als opschrift „Exclusief recht van exploitatie en modaliteiten ervan”, is bepaald:

„De exclusieve uitoefening van de rechten van exploitatie van een werk in welke vorm ook komt toe aan de auteur ervan, met name de rechten van reproductie [...], handelingen [van reproductie] die niet zonder zijn toestemming kunnen worden verricht, behalve in de door de onderhavige wet bepaalde gevallen.”

10 Onder de titel „Reproductie” heet het in artikel 18 TRLPI:

„Onder reproductie moet worden verstaan de directe of indirecte, tijdelijke of duurzame vastlegging van het gehele werk of een deel daarvan met welke middelen en in welke vorm ook, waardoor het kan worden verbreid en kopieën kunnen worden gemaakt.”

11 In artikel 31, lid 2, TRLPI staat te lezen:

„Toestemming door de auteur is niet vereist voor de reproductie voor privégebruik van reeds openbaar gemaakte werken, op gelijk welke drager, door een natuurlijke persoon die op rechtmatige wijze toegang tot die werken heeft verkregen, mits de kopie niet voor collectieve of winstdoeleinden wordt gebruikt en onverminderd de billijke compensatie als bedoeld in artikel 25 [...]”.

12 Artikel 25 TRLPI, met als opschrift „Billijke compensatie voor het kopiëren voor privégebruik”, bepaalt in de leden 1, 2 en 4:

„1.

Wanneer uitsluitend voor privégebruik door middel van niet-typografische apparaten of installaties reproducties worden vervaardigd van werken die openbaar zijn gemaakt in de vorm van boeken of op grond van bestuursrechtelijke bepalingen daarmee gelijkgestelde publicaties, alsmede van fonogrammen, videogrammen of andere geluids-, beeld- of audiovisuele dragers, dient bij elk van de drie voornoemde wijzen van reproductie een billijke en eenmalige vergoeding te worden betaald aan de in lid 4, sub b, vermelde personen, teneinde de intellectuele-eigendomsrechten te compenseren die als gevolg van die reproductie niet meer kunnen worden geheven. [...]

2.

Die compensatie wordt voor elk van de wijzen van reproductie vastgesteld naar gelang van de installaties, apparaten en media waarmee de reproductie kan worden vervaardigd, die in Spanje zijn geproduceerd of uit het buitenland zijn geïmporteerd om in Spanje op commerciële basis te worden gedistribueerd of te worden gebruikt.

[...]

4.

Wat de in lid 1 bedoelde wettelijke verplichting betreft, wordt verstaan onder:

1. betalingsplichtigen: de in Spanje gevestigde fabrikanten, wanneer zij optreden als commerciële distributeurs, alsook de personen die de in lid 2 bedoelde installaties, apparaten en dragers buiten Spanje aankopen om deze in Spanje op commerciële basis te distribueren of te gebruiken.

   De distributeurs, groot- en kleinhandelaars die de installaties, apparaten en media naderhand kopen zijn hoofdelijk met de betalingsplichtigen waarvan zij deze hebben gekocht, gehouden tot betaling van de compensatie, tenzij zij aantonen dat zij die compensatie daadwerkelijk aan de betalingsplichtigen hebben betaald en onverminderd het bepaalde in de leden 14, 15 en 20.

2. betalingsgerechtigden: de auteurs van wie de werken publiek worden geëxploiteerd in een van de in lid 1 vermelde vormen, tezamen met, naar gelang van het geval en de wijze van reproductie, de uitgevers, de producenten van fonogrammen en videogrammen en de uitvoerende kunstenaars van wie de uitvoeringen op die fonogrammen en videogrammen zijn vastgelegd.”

13 Artikel 25, lid 6, TRLPI bevat de procedure voor de goedkeuring van het bedrag van de compensatie die iedere betalingsplichtige dient te betalen voor de installaties, apparaten en media voor digitale reproductie. Aan deze procedure nemen het ministerie van Cultuur, het ministerie van Industrie, Toerisme en Handel, de organisaties voor het beheer van de intellectuele-eigendomsrechten, de sectoriële verenigingen die de meerderheid van de betalingsplichtigen vertegenwoordigen, de Spaanse consumentenbond en het ministerie van Economie en Financiën deel.

14 Lid 6 bepaalt voorts dat „de partijen bij het onderhandelingsproces en in ieder geval het ministerie van Cultuur en het Ministerie van Industrie, Toerisme en Handel bij de vaststelling van het in de vorige bepaling bedoelde ministerieel besluit onder meer rekening dienen te houden met de volgende criteria:

1. de daadwerkelijk aan de rechthebbenden veroorzaakte schade als gevolg van de in lid 1 bedoelde reproducties, met dien verstande dat indien de aan de rechthebbende veroorzaakte schade gering is, er geen betalingsverplichting kan ontstaan;

2. de mate waarin de installaties, apparaten en dragers voor het maken van de in lid 1 bedoelde reproducties worden aangewend;

3. de opslagcapaciteit van die installaties, apparaten en dragers;

4. de kwaliteit van de reproducties;

5. de beschikbaarheid en de mate van toepassing en efficiëntie van de in artikel 161 bedoelde technische voorzieningen;

6. de duur van bewaring van de reproducties;

7. het vereiste van de financiële evenredigheid tussen de voor de verschillende installaties en apparaten verschuldigde compensatiebedragen en de gemiddelde detailhandelsprijs daarvan.”

15 Artikel 25, lid 12, TRLPI gaat over de personen die de compensatie dienen te betalen en luidt als volgt:

„De verplichting tot betaling van de compensatie ontstaat in de volgende omstandigheden:

1. voor de fabrikanten, wanneer zij als distributeurs handelen, en voor de personen die installaties, apparaten en dragers buiten Spanje aankopen om deze in Spanje op commerciële basis te distribueren, bij de overdracht van de eigendom door de betalingsplichtige, of in voorkomend geval bij de overdracht van het gebruik of genot van installaties, apparaten en dragers;

2. voor de personen die installaties, apparaten en dragers buiten Spanje aankopen om ze in Spanje te gebruiken, bij de aankoop ervan.”

Ontvankelijkheid

20 In de eerste plaats betogen het Centro Español de Derechos Reprográficos en de Spaanse regering in wezen dat het verzoek om een prejudiciële beslissing irrelevant is voor de oplossing van het geschil in het hoofdgeding, aangezien richtlijn 2001/29 op dat geschil ratione tempore niet van toepassing is. Volgens hen vinden op dat geding immers de nationale bepalingen toepassing die golden vóór de inwerkingtreding van de nationale bepalingen ter uitvoering van die richtlijn. Bijgevolg is de uitlegging van het begrip „billijke compensatie” in artikel 5, lid 2, sub b, van die richtlijn niet nodig om dat geding te beslechten.

21 Dienaangaande zij eraan herinnerd dat het in het kader van de samenwerking tussen het Hof en de rechterlijke instanties van de lidstaten waarin artikel 267 VWEU voorziet, uitsluitend een zaak is van de nationale rechterlijke instanties waaraan het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid voor de te geven rechterlijke beslissing dragen, om, gelet op de bijzonderheden van elk geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van hun vonnis te beoordelen, als de relevantie van de vragen die zij aan het Hof voorleggen. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht uitspraak te doen (zie met name arresten van 13 maart 2001, PreussenElektra, C-379/98, Jurispr. blz. I-2099, punt 38; 22 mei 2003, Korhonen e.a., C-18/01, Jurispr. blz. I-5321, punt 19, en 23 april 2009, VTB-VAB en Galatea, C-261/07 en C-299/07, Jurispr. blz. I-2949, punt 32).

22 Daarentegen staat het niet aan het Hof om zich in het kader van een prejudiciële verwijzing uit te spreken over de uitlegging van de nationale bepalingen en te beoordelen of de verwijzende rechter deze correct uitlegt. Het Hof moet in het kader van de bevoegdheidsverdeling tussen de nationale rechterlijke instanties van de Unie en van de lidstaten immers acht slaan op de in de verwijzingsbeslissing omschreven feitelijke en juridische context waarin de prejudiciële vragen moeten worden geplaatst (arresten van 29 april 2004, Orfanopoulos en Oliveri, C-482/01 en C-493/01, Jurispr. blz. I-5257, punt 42; 4 december 2008, Jobra, C-330/07, Jurispr. blz. I-9099, punt 17, en 23 april 2009, Angelidaki e.a., C-378/07–C-380/07, Jurispr. blz. I-3071, punt 48).

23 Wat het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing betreft, moet enerzijds worden vastgesteld dat dit verzoek gaat over de uitlegging van een unierechtelijke bepaling, te weten artikel 5, lid 2, sub b, van richtlijn 2001/29, wat behoort tot de bevoegdheid van het Hof in het kader van een prejudiciële verwijzing, en dat het, gelet op de periode waarvoor de litigieuze heffing wordt gevorderd en de in artikel 13, lid 1, eerste alinea, van richtlijn 2001/29 vastgestelde uiterste datum voor de omzetting, 22 december 2002, bovendien geenszins is uitgesloten dat de verwijzende rechter de gevolgen dient te trekken uit de uitlegging waarom hij heeft verzocht, met name op grond van zijn verplichting tot conforme uitlegging van het nationale recht in het licht van het Unierecht (arrest van 13 november 1990, Marleasing, C-106/89, Jurispr. blz. I-4135, punt 8).

24 Anderzijds is de vaststelling van de ratione temporis toepasselijke nationale wetgeving een kwestie van uitlegging van het nationale recht, die dus niet behoort tot de bevoegdheid van het Hof in het kader van een prejudiciële verwijzing.

25 Deze eerste exceptie van niet-ontvankelijkheid moet dus worden verworpen.

26 In de tweede plaats betoogt SGAE dat de vragen van de verwijzende rechter niet ontvankelijk zijn omdat zij nationaalrechtelijke situaties betreffen die niet door richtlijn 2001/29 zijn geharmoniseerd. Volgens haar berusten de opgeworpen vragen immers in hoofdzaak op aspecten die onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen en is het Hof in het kader van een prejudiciële verwijzing niet bevoegd om het nationale recht uit te leggen en toe te passen.

27 Er zij evenwel aan herinnerd dat de vraag of de door de verwijzende rechter gestelde vragen betrekking hebben op een materie die vreemd is aan het Unierecht, omdat richtlijn 2001/29 dienaangaande slechts een minimumharmonisatie tot stand heeft gebracht, de inhoud van de door deze rechter gestelde vragen en niet de ontvankelijkheid daarvan betreft (zie arrest van 11 april 2000, Deliège, C-51/96 en C-191/97, Jurispr. blz. I-2549, punt 28). Derhalve betreft het door SGAE aangevoerde bezwaar ter zake van de niet-toepasselijkheid van deze richtlijn op het hoofdgeding niet de ontvankelijkheid van de onderhavige zaak, maar de vragen ten gronde (zie in die zin arrest van 13 juli 2006, Manfredi e.a., C-295/04–C-298/04, Jurispr. blz. I-6619, punt 30).

28 Aangezien deze tweede exceptie van niet-ontvankelijkheid moet worden verworpen, volgt uit voorgaande overwegingen dat het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk moet worden verklaard.

Ten gronde