Arrest van het Hof (Eerste kamer) van 14 juni 2016

Verordening nr. 883/2004

2 Artikel 1, onder j) en z), van verordening nr. 883/2004 bevat de volgende definities:

„Voor de toepassing van deze verordening:

[...]

• wordt onder ‚woonplaats’ verstaan de plaats waar een persoon pleegt te wonen;

[...]

1. worden onder ‚gezinsbijslagen’ verstaan alle verstrekkingen en uitkeringen ter tegemoetkoming van de gezinslasten, met uitzondering van voorschotten op onderhoudsbijdragen, en de in bijlage I vermelde bijzondere uitkeringen bij geboorte of adoptie.”

3 Artikel 3, lid 1, onder j), van deze verordening bepaalt:

„Deze verordening is van toepassing op alle wetgeving betreffende de volgende takken van sociale zekerheid:

[...]

• gezinsbijslagen.”

4 In artikel 4 van die verordening, met als opschrift „Gelijke behandeling”, is bepaald:

„Tenzij in deze verordening anders is bepaald hebben personen op wie de bepalingen van deze verordening van toepassing zijn, de rechten en verplichtingen voortvloeiende uit de wetgeving van elke lidstaat onder dezelfde voorwaarden als de onderdanen van die staat.”

5 Artikel 11, leden 1 en 3, van die verordening luidt:

„1.

Degenen op wie deze verordening van toepassing is, zijn slechts aan de wetgeving van één lidstaat onderworpen. Welke die wetgeving is, wordt overeenkomstig deze titel vastgesteld.

[...]

3.

Behoudens de artikelen 12 tot en met 16:

[...]

1. geldt voor eenieder op wie de bepalingen van de onderdelen a) tot en met d) niet van toepassing zijn, de wetgeving van de lidstaat van zijn woonplaats, onverminderd andere bepalingen van deze verordening die hem prestaties garanderen krachtens de wetgeving van een of meer andere lidstaten.”

6 Artikel 67 van verordening nr. 883/2004 luidt als volgt:

„Een persoon heeft recht op gezinsbijslag overeenkomstig de wetgeving van de bevoegde lidstaat, ook voor de gezinsleden die in een andere lidstaat wonen, alsof deze in eerstbedoelde lidstaat woonden. [...]”

Verordening (EG) nr. 987/2009

7 Verordening (EG) nr. 987/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 16 september 2009 tot vaststelling van de wijze van toepassing van verordening (EG) nr. 883/2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels (PB 2009, L 284, blz. 1) bepaalt in artikel 11, met het opschrift „Gegevens voor de vaststelling van de woonplaats”:

„1.

Indien tussen de organen van twee of meer lidstaten een verschil van mening bestaat over de vaststelling van de woonplaats van een persoon op wie de basisverordening van toepassing is, stellen deze organen in onderlinge overeenstemming het centrum van de belangen van de betrokkene vast op basis van een algemene beoordeling van alle beschikbare informatie met betrekking tot relevante feiten. Hiertoe behoren onder meer, in voorkomend geval:

1. de duur en de continuïteit van de aanwezigheid op het grondgebied van de betrokken lidstaten;

2. de persoonlijke situatie van de betrokkene, waaronder:

   1. de aard en de specifieke kenmerken van de uitgeoefende werkzaamheden, met name de plaats waar deze gewoonlijk worden uitgeoefend, het stabiele karakter van de werkzaamheden of de duur van een arbeidsovereenkomst;

   2. de gezinssituatie en de familiebanden;

   3. de uitoefening van onbezoldigde werkzaamheden;

   4. in het geval van studenten, de bron van hun inkomsten;

   5. de huisvestingssituatie, met name hoe permanent deze is;

   6. de lidstaat waar de betrokkene geacht wordt te wonen voor belastingdoeleinden.

2.

Indien de organen het na afweging van de in lid 1 genoemde, op relevante feiten gebaseerde criteria niet eens kunnen worden, wordt de intentie van de betrokkene, zoals deze blijkt uit de feiten en omstandigheden, met name de redenen om te verhuizen, voor de vaststelling van zijn woonplaats als doorslaggevend beschouwd.”

Richtlijn 2004/38/EG

8 Richtlijn 2004/38/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden, tot wijziging van verordening (EEG) nr. 1612/68 en tot intrekking van de richtlijnen 64/221/EEG, 68/360/EEG, 72/194/EEG, 73/148/EEG, 75/34/EEG, 75/35/EEG, 90/364/EEG, 90/365/EEG en 93/96/EEG (PB 2004, L 158, blz. 77, met rectificatie in PB 2004, L 229, blz. 35), bepaalt in artikel 7, met het opschrift „Verblijfsrecht voor meer dan drie maanden”:

„1.

Iedere burger van de Unie heeft het recht gedurende meer dan drie maanden op het grondgebied van een andere lidstaat te verblijven:

1. indien hij in het gastland werknemer of zelfstandige is,

2. indien hij voor zichzelf en voor zijn familieleden over voldoende bestaansmiddelen beschikt om te voorkomen dat zij tijdens hun verblijf ten laste komen van het socialebijstandsstelsel van het gastland, en over een verzekering beschikt die de ziektekosten in het gastland volledig dekt, of

3. • indien hij is ingeschreven aan een particuliere dan wel openbare instelling die door het gastland overeenkomstig de wetgeving of administratieve praktijk is erkend of wordt gefinancierd, om er als hoofdbezigheid een studie, daaronder begrepen een beroepsopleiding, te volgen; en

   • indien hij beschikt over een verzekering die de ziektekosten in het gastland volledig dekt, en hij de bevoegde nationale autoriteit, – door middel van een verklaring of van een gelijkwaardig middel van zijn keuze –, de zekerheid verschaft dat hij over voldoende middelen beschikt om te voorkomen dat hij of zijn familieleden tijdens zijn verblijf ten laste komen van het socialebijstandsstelsel van het gastland; of

4. indien hij een familielid is van een burger van de Unie die voldoet aan de voorwaarden onder a), b) of c) en hij deze burger begeleidt of zich bij hem voegt.

[...]

3.

Voor de toepassing van lid 1, onder a), behoudt een burger van de Unie die niet langer werknemer of zelfstandige is, in de volgende gevallen zijn status van werknemer of zelfstandige:

1. hij is als gevolg van ziekte of ongeval tijdelijk arbeidsongeschikt;

2. hij bevindt zich, na ten minste één jaar te hebben gewerkt, in naar behoren vastgestelde onvrijwillige werkloosheid en heeft zich als werkzoekende bij de bevoegde dienst voor arbeidsvoorziening ingeschreven;

3. hij bevindt zich in een toestand van naar behoren vastgestelde onvrijwillige werkloosheid na afloop van een tijdelijke arbeidsovereenkomst voor minder dan één jaar of hij is in de eerste twaalf maanden onvrijwillig werkloos geworden en heeft zich als werkzoekende bij de bevoegde dienst voor arbeidsvoorziening ingeschreven. In dit geval blijft de status van werknemer ten minste zes maanden behouden;

4. hij start met een beroepsopleiding. Behalve in geval van onvrijwillige werkloosheid is voor het behoud van de status van werknemer in dit geval een verband vereist tussen de voorafgaande beroepsactiviteit en deze opleiding.

[...]”

9 In artikel 14, leden 1 tot en met 3, van deze richtlijn is bepaald:

„1.

Burgers van de Unie en hun familieleden behouden het verblijfsrecht volgens artikel 6 zolang zij geen onredelijke belasting vormen voor het socialebijstandsstelsel van het gastland.

2.

Burgers van de Unie en hun familieleden behouden het verblijfsrecht van de artikelen 7, 12 en 13 zolang zij voldoen aan de aldaar genoemde voorwaarden.

In specifieke gevallen van redelijke twijfel over de vraag, of een burger van de Unie of zijn familieleden wel voldoen aan de voorwaarden van de artikelen 7, 12 en 13, kunnen de lidstaten zulks verifiëren. De verificatie geschiedt evenwel niet stelselmatig.

3.

Een beroep van de burger van de Unie of zijn familieleden op het socialebijstandsstelsel van het gastland leidt niet automatisch tot een verwijderingsmaatregel.”

10 Artikel 15, lid 1, van die richtlijn luidt:

„De procedures van de artikelen 30 en 31 zijn van overeenkomstige toepassing op besluiten ter beperking van het vrij verkeer van burgers van de Unie of hun familieleden die worden genomen om andere redenen dan openbare orde, openbare veiligheid of volksgezondheid.”

11 Artikel 24 van de richtlijn, „Gelijke behandeling”, is als volgt geformuleerd:

„1.

Onverminderd specifieke, in het Verdrag en het afgeleide recht uitdrukkelijk opgenomen bepalingen, geniet iedere burger van de Unie die op basis van deze richtlijn op het grondgebied van een gastland verblijft, binnen het toepassingsgebied van het Verdrag dezelfde behandeling als de onderdanen van dat gastland. Dit recht geldt ook voor familieleden die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten en die verblijfsrecht of duurzaam verblijfsrecht genieten.

2.

In afwijking van lid 1 is het gastland niet verplicht een recht op sociale bijstand toe te kennen, gedurende de eerste drie maanden van verblijf of, in voorkomend geval de in artikel 14, lid 4, onder b), bedoelde langere periode, noch is het verplicht om vóór de verwerving van het duurzame verblijfsrecht steun voor levensonderhoud toe te kennen voor studies, inclusief beroepsopleiding, in de vorm van een studiebeurs of -lening, aan andere personen dan werknemers of zelfstandigen, of personen die deze status hebben behouden, en hun familieleden.”

Regeling inzake kinderbijslag

12 Section 141 van de Social Security Contributions and Benefits Act 1992 (wet van 1992 inzake socialezekerheidsbijdragen en -uitkeringen; hierna: „wet van 1992”) bepaalt het volgende:

„Iedere persoon heeft voor iedere week waarin hij één of meer kinderen of in aanmerking komende jongeren ten laste heeft, voor dat kind of die kinderen of die jongere of jongeren in die week recht op een bijslag [...] overeenkomstig de bepalingen van de onderhavige titel van deze wet.”

13 De in section 141 van de wet van 1992 bedoelde bijslag (hierna: „kinderbijslag”) is een bijslag die met name bestemd is om de kosten die worden gedragen door een persoon met een of meer kinderen ten laste, ten dele te compenseren. Deze bijslag kan worden uitgekeerd voor elk kind, waarbij het bedrag voor het eerste kind hoger is dan dat wat voor de volgende kinderen wordt uitgekeerd. Die bijslag vormt een universele, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie, waarvan de kosten algemeen uit belastinginkomsten worden gefinancierd. Op de aanvragers van kinderbijslag met hogere inkomens wordt echter een fiscale heffing toegepast waardoor zij een bedrag ter hoogte van, maximaal, de ontvangen bijslag moeten terugbetalen.

14 Section 146 van de wet van 1992 luidt:

„1.

De wekelijkse kinderbijslag wordt voor een kind of in aanmerking komende jongere alleen uitbetaald indien dit kind of die jongere zich in de desbetreffende week in het Verenigd Koninkrijk bevindt.

2.

Aanspraak op wekelijkse kinderbijslag bestaat slechts indien de betrokkene zich in de desbetreffende week in het Verenigd Koninkrijk bevindt.

3.

Nader kan worden bepaald onder welke omstandigheden iemand voor de toepassing van de leden 1 of 2 wordt geacht zich al dan niet in het Verenigd Koninkrijk te bevinden.”

15 Regulation 23 van de Child Benefit (General) Regulations 2006 (SI 2006/223) [Algemene kinderbijslagregeling 2006] bepaalt:

• Voor de toepassing van Section 146, lid 2, van de wet van 1992 moet een persoon worden beschouwd zich buiten het Verenigd Koninkrijk te bevinden, indien hij niet gewoonlijk in het Verenigd Koninkrijk woont.

• Lid 1 is niet van toepassing op een in het buitenland gestationeerde ambtenaar of zijn partner.

• Een persoon die zich in het Verenigd Koninkrijk bevindt als gevolg van zijn overlevering, uitzetting of andere vorm van verwijdering krachtens de wet, uit een andere staat naar het Verenigd Koninkrijk, moet worden geacht gewoonlijk in het Verenigd Koninkrijk te wonen.

• Een persoon moet voor de toepassing van section 146, lid 2, van de wet van 1992 worden geacht zich niet in het Verenigd Koninkrijk te bevinden wanneer hij op of na 1 mei 2004 kinderbijslag aanvraagt en niet het recht heeft om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven.”

16 Overeenkomstige bepalingen bestaan voor aanvragen voor kinderbijslag die in Noord-Ierland worden ingediend. Het gaat ten eerste om section 142 van de Social Security Contributions and Benefits (Northern Ireland) Act 1992 [wet (Noord-Ierland) van 1992 inzake socialezekerheidsbijdragen en -uitkeringen], welke bepaling vereist dat de aanvrager zich in de betrokken week „in Noord-Ierland bevindt”, en, ten tweede, om regulation 27 van de algemene kinderbijslagregeling 2006 inzake kinderbijslag, waarin soortgelijke voorwaarden zijn gesteld als die welke in regulation 23 van die regeling voor in het Verenigd Koninkrijk ingediende aanvragen zijn gesteld.

Regeling inzake heffingskortingen

17 De Tax Credits Act 2002 (wet van 2002 inzake heffingskortingen) bevat een stelsel van „child tax credit”. Volgens hetgeen het Verenigd Koninkrijk in zijn verweerschrift heeft gepreciseerd, is dit stelsel ingevoerd om steun voor gezinnen in het belasting- en sociale uitkeringssysteem, dat verscheidene reeds bestaande vormen van inkomensafhankelijke steun voor kinderen omvatte, samen te brengen in één sociale uitkering. Het doel van de invoering van deze wet was de bestrijding van kinderarmoede. De „child tax credit” wordt uitgekeerd aan de persoon of personen die verantwoordelijk zijn voor een of meer kinderen (section 8 van de wet van 2002 inzake heffingskortingen). Het bedrag ervan is inkomensafhankelijk, waarbij de uitkeringen volgens een glijdende schaal worden betaald op basis van het aantal kinderen in het gezin en wanneer het gezinsinkomen boven een bepaalde drempel komt. Dit stelsel van „child tax credit” is in de plaats gekomen van losstaande bijslagen die wegens kinderen ten laste werden betaald aan de rechthebbenden op prestaties waarvan de toekenning en het bedrag afhankelijk waren van het inkomen van de aanvrager. De „child tax credit” is een bijslag waarvan de kosten uit de algemene belastingopbrengsten worden gefinancierd.

18 Section 3 van de wet van 2002 inzake heffingskortingen, met het opschrift „Aanvragen”, luidt:

„[...]

1. Een aanvraag voor heffingskorting kan worden ingediend

   1. gezamenlijk door de echtgenoten die beiden ten minste zestien jaar oud zijn en zich in het Verenigd Koninkrijk bevinden, of

   2. door een persoon die ten minste zestien jaar oud is en zich in het Verenigd Koninkrijk bevindt, maar die niet het recht heeft om een aanvraag uit hoofde van punt a) in te dienen (gezamenlijk met iemand anders).

[...]

1. Voorgeschreven kan worden onder welke omstandigheden een persoon voor de toepassing van dit onderdeel moet worden behandeld alsof hij zich in het Verenigd Koninkrijk bevindt dan wel zich niet daar bevindt.”

19 Regulation 3 van de Tax Credits (Residence) Regulations 2003 (SI 2003/654) [regeling van 2003 inzake heffingskortingen (woonplaats)] bepaalt:

• Een persoon moet over de toepassing van deel 1 van de wet van 2002 inzake heffingskortingen worden beschouwd zich niet in het Verenigd Koninkrijk te bevinden indien hij niet gewoonlijk in het Verenigd Koninkrijk verblijft.

[...]

1. Voor de toepassing van heffingskortingen voor werkenden moet een persoon worden beschouwd gewoonlijk in het Verenigd Koninkrijk te verblijven indien hij daar zijn rechten als werknemer uitoefent overeenkomstig verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap (PB 1968, L 257, blz. 2), zoals gewijzigd bij richtlijn 2004/38, of overeenkomstig verordening (EEG) nr. 1251/70 van de Commissie van 29 juni 1970 met betrekking tot het recht van werknemers om verblijf te houden op het grondgebied van een lidstaat na er een betrekking te hebben vervuld (PB 1970, L 142, blz. 24) of indien hij het recht heeft om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven overeenkomstig richtlijn 2004/38.

2. Een persoon wordt voor de toepassing van deel 1 van de wet van 2002 inzake heffingskortingen beschouwd zich niet in het Verenigd Koninkrijk te bevinden

   1. indien hij op of na 1 mei 2004 een aanvraag voor ‚child tax credit’ indient [...]; en

   2. geen recht heeft om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven.”

Immigration Act 1971

20 Section 2 van de Immigration Act 1971 (immigratiewet van 1971) luidt als volgt:

„Verklaring inzake het recht van verblijf in het Verenigd Koninkrijk

1.

Een persoon heeft krachtens de onderhavige wet het recht om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven

1. indien hij Brits staatsburger is; of

2. indien hij burger van de Commonwealth is die

   1. onmiddellijk vóór de inwerkingtreding van de British Nationality Act 1981 [(wet van 1981 inzake de Britse nationaliteit)], burger van de Commonwealth was die het recht had om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven krachtens section 2, lid 1, onder d), of section 2, lid 2, van de onderhavige wet zoals destijds geldend; en

   2. niet intussen niet langer burger van de Commonwealth is.

[...]”

Argumenten van partijen

28 De hoofdgrief van de Commissie tegen het Verenigd Koninkrijk is dat het Verenigd Koninkrijk, door van de aanvrager van de betrokken sociale prestaties te verlangen dat hij aan het verblijfsrechtcriterium voldoet teneinde als gewoonlijk aldaar wonend te kunnen worden behandeld, een voorwaarde heeft toegevoegd die niet in verordening nr. 883/2004 staat. Deze voorwaarde sluit personen die niet daaraan voldoen, uit van de door de socialezekerheidswetgeving van een van de lidstaten geboden bescherming, die de verordening beoogt te waarborgen.

29 Volgens de Commissie geldt krachtens artikel 11, lid 3, onder e), van verordening nr. 883/2004 voor een economisch niet-actieve persoon in beginsel de wetgeving van de lidstaat van zijn woonplaats. In dit verband omschrijft artikel 1, onder j), van deze verordening „woonplaats” voor de toepassing van deze verordening als de plaats waar een persoon pleegt te wonen, waarbij het begrip „gewone verblijfplaats” in het Unierecht een autonome betekenis heeft.

30 Volgens de Commissie duidt dit begrip volgens vaste rechtspraak van het Hof, en met name punt 29 van het arrest van 25 februari 1999, Swaddling (C‑90/97, EU:C:1999:96 ), op de plaats waar zich het gewone centrum van de belangen van de betrokkene bevindt. Om dat centrum van de belangen te bepalen moet in het bijzonder rekening worden gehouden met de gezinssituatie van de werknemer, met de redenen waarom hij naar een ander land is gegaan, met de duur en de bestendigheid van zijn verblijf, met de vraag of hij eventueel een vaste werkkring heeft, alsmede met de intentie van de betrokkene zoals die uit alle relevante omstandigheden blijkt.

31 Meer in het bijzonder moet die plaats volgens de Commissie worden bepaald op basis van de feitelijke omstandigheden en de situatie van de betrokkenen, los van hun rechtspositie in de gastlidstaat en van de vraag of zij al dan niet het recht hebben om op het grondgebied ervan te verblijven op basis van bijvoorbeeld richtlijn 2004/38. Bijgevolg geeft verordening nr. 883/2004 een specifieke betekenis aan het begrip „woonplaats”, die losstaat van de betekenis die daaraan in andere handelingen van het Unierecht of in het nationale recht wordt gegeven en waarvoor geen eventuele voorafgaande wettelijke voorwaarden gelden.

32 Het doel van artikel 11 van verordening nr. 883/2004 is haars inziens niet om het materiële recht van de lidstaten te harmoniseren, maar veeleer om een stelsel van conflictregels in te stellen, met als gevolg dat de nationale wetgever niet langer bevoegd is om de draagwijdte en de toepassingsvoorwaarden van zijn eigen nationale wettelijke regeling op dat gebied te bepalen. De doelstelling van dat stelsel is dus, ten eerste, te waarborgen dat slechts één socialezekerheidsstelsel toepasselijk is en, ten tweede, te verhinderen dat personen op wie verordening nr. 883/2004 ziet, wegens het ontbreken van een toepasselijke wettelijke regeling geen enkele socialezekerheidsbescherming genieten.

33 Subsidiair betoogt de Commissie dat het Verenigd Koninkrijk, door voor het recht op bepaalde socialezekerheidsprestaties een voorwaarde te stellen waaraan door de eigen onderdanen automatisch wordt voldaan, zoals het verblijfsrechtscriterium, een situatie van directe discriminatie ten aanzien van onderdanen van andere lidstaten in het leven heeft geroepen en artikel 4 van verordening nr. 883/2004 derhalve heeft geschonden.

34 Volgens de Commissie is het Verenigd Koninkrijk gedurende de precontentieuze procedure van standpunt veranderd. Eerst betoogde deze lidstaat dat het verblijfsrechtcriterium slechts een van de elementen was die moeten worden geverifieerd om te bepalen of een persoon zijn gewone verblijfplaats in deze lidstaat heeft, en nadien dat het om een voorwaarde gaat die losstaat van de gewone verblijfplaats, en die discriminerend, maar gerechtvaardigd is.

35 In dit verband meent de Commissie, daarbij steunend op de conclusie van de advocaat-generaal in de zaak die heeft geleid tot het arrest van 13 april 2010, Bressol e.a. (C‑73/08, EU:C:2010:181 ), dat het verblijfsrechtcriterium directe discriminatie op grond van nationaliteit vormt daar het gaat om een voorwaarde die uitsluitend van toepassing is op vreemdelingen omdat in het Verenigd Koninkrijk wonende Britse staatsburgers die voorwaarde automatisch vervullen.

36 Bovendien, zelfs al zou moeten worden erkend dat het verblijfsrechtcriterium alleen tot indirecte discriminatie leidt, zoals het Verenigd Koninkrijk stelt, dan nog heeft laatstgenoemde volgens de Commissie geen enkel argument verschaft op grond waarvan zou kunnen worden aangenomen dat de betrokken ongelijke behandeling geschikt en evenredig is ten opzichte van het met de betrokken nationale wettelijke regeling nagestreefde doel, te weten te verzekeren dat er een reële band bestaat tussen de aanvrager van een prestatie en de gastlidstaat.

37 Voorts betwist de Commissie het door het Verenigd Koninkrijk aangevoerde argument dat economisch niet-actieve personen geen belasting mogen vormen voor het stelsel van sociale bescherming van het gastland, tenzij deze personen reeds een voldoende mate van binding hebben met dat land. De Commissie aanvaardt dat een gastlidstaat zich ervan wil vergewissen dat de band van de aanvrager van een prestatie met die lidstaat bestaat, doch bij socialezekerheidsprestaties heeft de Uniewetgever zelf, middels verordening nr. 883/2004, bepaald hoe het bestaan van die band moet worden aangetoond – te weten, in casu, met het criterium van de gewone verblijfplaats –, zonder dat de lidstaten de bepalingen van die verordening kunnen veranderen of er extra vereisten aan kunnen toevoegen.

38 In zijn verweerschrift bestrijdt het Verenigd Koninkrijk de hoofdgrief van de Commissie door zich te beroepen op met name het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565, punt 44 ), waarin het Hof, na dezelfde argumenten als de Commissie in casu aanvoert te hebben afgewezen, heeft geoordeeld dat „niets zich er in beginsel tegen verzet dat de toekenning van sociale uitkeringen aan economisch niet-actieve burgers van de Unie afhankelijk wordt gesteld van de voorwaarde dat deze voldoen aan de voorwaarden om een recht op legaal verblijf in het gastland te genieten”.

39 Het Verenigd Koninkrijk preciseert dat het Hof tevens heeft geoordeeld dat artikel 70, lid 4, van verordening nr. 883/2004 – waarin net als in artikel 11 een „conflictregel” is neergelegd ter voorkoming van de gelijktijdige toepassing van verschillende nationale wettelijke regelingen op dezelfde situatie en ter vermijding dat binnen de werkingssfeer van deze verordening vallende personen wegens het ontbreken van een toepasselijke wettelijke regeling geen enkele socialezekerheidsbescherming genieten – niet tot doel heeft de materiële voorwaarden voor een recht op de betrokken sociale prestaties, te weten bijzondere, niet op premie‑ of bijdragebetaling berustende prestaties, vast te leggen, zodat het in beginsel aan de wettelijke regeling van elke lidstaat staat om deze voorwaarden vast te stellen. Volgens het Verenigd Koninkrijk geldt deze redenering ook voor de conflictregel van artikel 11 van verordening nr. 883/2004, die dezelfde functie vervult als artikel 70, lid 4, van deze verordening, dat specifiek betrekking heeft op bijzondere, niet op premie‑ of bijdragebetaling berustende prestaties, wanneer vastgesteld moet worden welke nationale wetgeving van toepassing is op de aanvrager.

40 Met betrekking tot de in punt 33 van het onderhavige arrest genoemde, op directe discriminatie gebaseerde subsidiaire grief van de Commissie, stelt het Verenigd Koninkrijk dat deze grief niet voorkomt in het met redenen omklede advies dat de Commissie hem gedurende de precontentieuze procedure heeft toegezonden, en voor het eerst aan de orde wordt gesteld in het verzoekschrift, zodat deze grief door het Hof niet-ontvankelijk dient te worden verklaard.

41 Voorts betoogt deze lidstaat dat het Hof reeds meermaals heeft geoordeeld dat het legitiem is om van economisch niet-actieve burgers van de Europese Unie te verlangen dat zij het bewijs leveren dat zij over een verblijfsrecht beschikken om in aanmerking te kunnen komen voor socialezekerheidsprestaties, en dat de Uniewetgever gastlidstaten in richtlijn 2004/38 uitdrukkelijk toestaat om hun optreden afhankelijk te stellen van een dergelijke voorwaarde, teneinde te voorkomen dat deze burgers een onredelijke belasting voor het socialebijstandsstelsel van deze staten worden. Het beginsel van gelijke behandeling van artikel 4 van verordening nr. 883/2004 moet volgens hem dan ook in het licht van dit vereiste worden uitgelegd.

42 Ten slotte merkt het Verenigd Koninkrijk op dat de toetsing van het verblijfplaatscriterium slechts een van de drie cumulatieve voorwaarden is waaraan door de aanvrager moet zijn voldaan om te kunnen vaststellen dat hij „zich bevindt” in het Verenigd Koninkrijk in de zin van de nationale wettelijke regeling. Aan de andere twee voorwaarden, te weten fysieke aanwezigheid op het grondgebied en gewone verblijfplaats, kan los van de nationaliteit van de aanvrager worden voldaan of niet worden voldaan, zodat een Brits onderdaan niet automatisch voldoet aan de voorwaarde dat hij „zich moet bevinden” in het Verenigd Koninkrijk om in aanmerking te komen voor de betrokken sociale prestaties.

43 Het Verenigd Koninkrijk erkent weliswaar dat deze voorwaarden gemakkelijker kunnen worden vervuld door zijn eigen onderdanen dan door onderdanen van andere lidstaten en dat het om een indirect discriminerende maatregel gaat, doch op basis van de overwegingen van het Hof in punt 44 van het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), die een vergelijkbare context hebben, meent deze lidstaat dat de maatregel objectief is gerechtvaardigd door de noodzaak om de openbare middelen te beschermen, daar de betrokken sociale prestaties niet worden gefinancierd door premies of bijdragen van de begunstigden, maar uit belastinginkomsten. Bovendien wijst niets erop dat deze maatregel onevenredig is in verhouding tot het nagestreefde doel, in de zin van de punten 71 tot en met 78 van dat arrest van het Hof.

44 Met betrekking tot de hoofdgrief betoogt de Commissie in repliek dat het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), enkel betrekking had op de toepassing van richtlijn 2004/38 op bijzondere, niet op premie‑ of bijdragebetaling berustende prestaties die zowel de kenmerken van sociale zekerheid als van sociale bijstand hebben, terwijl de onderhavige zaak betrekking heeft op twee vormen van gezinsbijslag in de zin van artikel 3, lid 1, onder j), van verordening nr. 883/2004, dat wil zeggen echte socialezekerheidsprestaties, waarop richtlijn 2004/38 niet van toepassing is. In dit verband wijst de Commissie op een probleem, in punt 44 van dat arrest, van verschillen tussen de Engelse en de Duitse vertaling, daar de eerste de term „social security benefits” („socialezekerheidsprestaties”) gebruikt, terwijl in de tweede, die authentiek is, het ruimere begrip „Sozialleistungen” (sociale prestaties) wordt gebruikt.

45 Voorts betoogt de Commissie dat de wettelijke regeling van het Verenigd Koninkrijk, in plaats van het vrij verkeer van burgers van de Unie te bevorderen, wat het doel is van de Unierechtelijke regeling voor de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels, dit verkeer juist belemmert door een hindernis daarvoor te creëren in de vorm van discriminatie op grond van nationaliteit. Dit leidt er haars inziens toe dat iemand mogelijkerwijs noch in de lidstaat van oorsprong, waar hij niet langer zijn gewone verblijfplaats heeft, noch in het gastland recht heeft op de betrokken sociale prestaties, indien hij daar geen verblijfsrecht heeft.

46 Wat de subsidiair aangevoerde grief betreft, betwist de Commissie ten slotte de uitlegging die het Verenigd Koninkrijk van de conflictregel in artikel 11 van verordening nr. 883/2004 geeft, want uit het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), volgt dat het beginsel dat het voor de lidstaten legitiem is beperkingen in te voeren om te voorkomen dat een Unieburger die zij ontvangen, een onredelijke belasting vormt voor hun socialebijstandsstelsel, alleen geldt voor zover het sociale bijstand betreft en niet tevens socialezekerheidsprestaties omvat.

47 Wat voorts een eventuele rechtvaardiging betreft van de voorwaarde inzake het verblijfsrechtcriterium, betoogt de Commissie dat het Verenigd Koninkrijk geen enkel gegeven naar voren brengt over de evenredigheid ervan in verhouding tot het met de nationale wettelijke regeling nagestreefde doel. De toets van het „verblijfsrecht”, te weten de controle of aan het verblijfsrechtcriterium is voldaan, is een automatisch mechanisme dat systematisch en onvermijdelijk belet dat aanvragers die niet aan dit criterium voldoen, prestaties ontvangen, ongeacht hun persoonlijke situatie en de mate waarin zij in het Verenigd Koninkrijk belasting hebben betaald en socialezekerheidsbijdragen hebben afgedragen. Met dit mechanisme kan dus niet de complexe individuele beoordeling worden gemaakt die het Hof de gastlidstaten opdraagt overeenkomstig het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ).

48 In dupliek benadrukt het Verenigd Koninkrijk het feit dat zijn nationale recht van toepassing is krachtens de conflictregel van verordening nr. 883/2004 en dat het niettemin mogelijk is dat een persoon die zijn gewone verblijfplaats op zijn grondgebied heeft, geen recht heeft op de betrokken sociale prestaties.

49 Wat de verschillen betreft tussen de taalversies van het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), meent het Verenigd Koninkrijk dat de uitdrukking „social benefits” ruimer is dan de uitdrukking „social security benefits” en dat, hoewel het Hof in de Duitse en de Franse taalversie de eerste uitdrukking in plaats van de tweede heeft gebruikt, deze omstandigheid de werkingssfeer van het in punt 44 van dat arrest geformuleerde beginsel verruimt, dat tevens ziet op socialezekerheidsprestaties. Volgens deze lidstaat blijkt uit dat arrest geenszins dat de overwegingen van het Hof beperkt bleven tot uitsluitend bijzondere, niet op premie‑ of bijdragebetaling berustende prestaties, hetgeen overigens is bevestigd door het arrest van 11 november 2014, Dano (C‑333/13, EU:C:2014:2358 ).

50 Voorts is het volgens het Verenigd Koninkrijk moeilijk denkbaar dat de lidstaten niet gehouden zouden zijn bijzondere, niet op premie‑ of bijdragebetaling berustende prestaties, die een bestaansminimum garanderen, uit te keren aan burgers van de Unie zonder verblijfsrecht, maar wel verplicht zouden zijn tot uitkering van prestaties zoals de betrokken sociale prestaties, die boven de garantie van het bestaansminimum uitstijgen, omdat laatstgenoemde prestaties, daar zij worden gefinancierd uit belastinginkomsten, eveneens een onredelijke belasting kunnen vormen voor de openbare middelen van de gastlidstaat in de zin van het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ).

51 Het Verenigd Koninkrijk voegt daaraan toe dat de betrokken sociale prestaties in ieder geval kenmerken van bijstand hebben, ofschoon dit geen onvoorwaardelijk vereiste is opdat het principe van het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), dat betrekking heeft op „sociale uitkeringen” in het algemeen, tevens van toepassing is op de betrokken sociale prestaties. Volgens deze lidstaat heeft het Hof in het arrest van 11 november 2014, Dano (C‑333/13, EU:C:2014:2358 ), bevestigd dat alleen economisch niet-actieve Unieburgers wier verblijf voldoet aan de voorwaarden van artikel 7, lid 1, onder b), van richtlijn 2004/38 er aanspraak op kunnen maken dat zij ter zake van het recht op sociale uitkeringen gelijk worden behandeld als de eigen onderdanen van de betrokken lidstaat.

52 Ten slotte betoogt deze lidstaat dat de Commissie, met het voor het eerst in repliek aangevoerde betoog dat het verblijfsrechtcriterium een „automatisch mechanisme” is dat geen individuele beoordeling van de omstandigheden van het individuele geval toelaat zoals het Hof in het arrest van 19 september 2013, Brey (C‑140/12, EU:C:2013:565 ), wel vereist, een nieuwe grief aanvoert die uit dien hoofde overeenkomstig artikel 127 van het Reglement voor de procesvoering van het Hof niet-ontvankelijk moet worden verklaard.

53 In dit verband betoogt het Verenigd Koninkrijk tevens dat de wijze van functioneren van het verblijfsrechtcriterium zoals deze door de Commissie in die nieuwe grief is uiteengezet, onjuist is. In de praktijk houdt de voor het beheer van de betrokken sociale prestaties verantwoordelijke overheidsinstantie onder meer rekening met de informatie die wordt verstrekt door het Department for Work and Pensions (directie werk en pensioenen), om te bepalen of een persoon ooit bijstand heeft ontvangen. Met deze informatie kan die instantie bepalen of de persoon een verblijfsrecht heeft in het Verenigd Koninkrijk en dus recht heeft op de betrokken sociale prestaties. Wanneer niet kan worden bepaald of de aanvrager al dan niet een verblijfsrecht heeft, wordt een individuele beoordeling van zijn persoonlijke omstandigheden gemaakt, met inbegrip van de door hem betaalde sociale premies of bijdragen en de vraag of hij actief op zoek is naar werk en of hij een reële kans heeft om daarin te slagen.

Beoordeling door het Hof