Parket bij de Hoge Raad, 12-01-2001, AA9429, C99/062HR

Mr. Hartkamp

nr. C99/062HR

zitting 29 sept. 2000

Conclusie inzake

[Eiseres]

tegen

[Verweerster]

1) Tussen eiseres tot cassatie, [..] (hierna [eiseres]), en verweerster in cassatie, [..] (hierna [verweerster]), is onderhandeld over de bouw en levering van een 25 tons aluminium bulkoplegger. Namens [eiseres] werd onderhandeld door [betrokkene A], namens [verweerster] werd onderhandeld door [betrokkene B].

Blijkens een uittreksel van het Handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Midden-Limburg d.d. 21 april 1992 (productie bij conclusie van dupliek) is [betrokkene C] sinds 1 december 1977 directeur van [eiseres] en alleen/zelfstandig bevoegd haar te vertegenwoordigen en is [betrokkene A] sinds 1 april 1987 manager van [eiseres] en beperkt bevoegd haar te vertegenwoordigen.

De volmacht van [betrokkene A] houdt in: “Het namens werkgever ondertekenen van stukken en formaliteiten tbv: Rijks Verkeers Inspectie; Justitie; Werkgevers- en werknemersorganisatie’s Verzekeringsmaatschappijen; kleine verplichtingen beneden ¦ 1000,-.”

[Verweerster] heeft een door haar reeds ondertekende orderbevestiging d.d. 29 april 1992 gezonden aan [eiseres], ter attentie van [betrokkene A] (productie 1 bij conclusie van eis tevens houdende akte overlegging producties). In deze orderbevestiging is vermeld:

“Hierbij bevestigen wij uw opdracht d.d. 28 april jl. voor de levering van een 25 tons aluminium bulkoplegger volgens bijgaande specificatie. (…)

Totaalprijs bulkoplegger NLG 195.000,-

Betaling: 100 % voor aflevering

Levertijd: week 42/43 1992

(…)

Wij verzoeken u deze opdrachtbevestiging, die u in tweevoud wordt toegezonden, te controleren en één exemplaar met uw accoord te retourneren. (…)”

Deze orderbevestiging is niet door of namens [eiseres] ondertekend en evenmin geretourneerd.

[Verweerster] is kort na 29 april 1992 aangevangen met de bouw van de bulkoplegger, welke zij heeft doen spuiten in de kleuren van de opdrachtgeefster van [eiseres], [D B.V.]

De factuur die [verweerster] aan [eiseres] heeft gestuurd is onbetaald gebleven en de bulkoplegger is niet afgenomen door [eiseres]

De volgens [verweerster] tussen partijen gesloten overeenkomst met betrekking tot de bouw en levering van de bulkoplegger is door [verweerster] per 26 februari 1993 buitengerechtelijk ontbonden. De bulkoplegger is vervolgens gekocht en geleverd aan [transportbedrijf E].

2) [Verweerster] heeft bij dagvaarding van 9 februari 1994 [eiseres] gedagvaard voor de Arrondissementsrechtbank te Arnhem en gevorderd dat [eiseres] veroordeeld zou worden tot betaling van ¦ 64.625,- vermeerderd met de wettelijke rente vanaf 26 februari 1993. Gedurende de procedure voor de rechtbank is het bedrag van de vordering tweemaal verminderd, uiteindelijk tot ¦ 35.250,- (inclusief omzetbelasting), vermeerderd met de wettelijke rente vanaf 26 februari 1993. Aan deze vordering heeft [verweerster] ten grondslag gelegd dat door haar met betrekking tot de overeenkomst aangaande de bulkoplegger schade is geleden als gevolg van het feit dat de bulkoplegger aan Bok voor minder dan ¦ 195.000,- is verkocht.

[Eiseres] heeft verweer gevoerd en heeft ontkend dat door haar opdracht is verstrekt tot de bouw en levering van een 25 tons aluminium bulkoplegger. Tussen [eiseres] en [verweerster] zou nog geen overeenkomst tot stand gekomen zijn, omdat aan een van de essentialia van de overeenkomst - een schriftelijke garantie voor vervoer van [D B.V.] - nog niet was voldaan. De door [verweerster] verzonden opdrachtbevestiging is om deze reden niet door directeur [betrokkene C] ondertekend en evenmin geretourneerd.

“4.1. (…) [Eiseres] erkent dat tussen partijen - naar de rechtbank begrijpt tussen [verweerster] en [eiseres] - wel overeenstemming was bereikt over de technische details en over de koopprijs - zij merkt immers in haar laatste conclusie op: “Zowel qua technische invulling als ook qua prijs waren partijen rond.”. Dat laatste komt ook overeen met hetgeen [betrokkene B] (…) heeft verklaard, namelijk dat er overeenstemming is bereikt over de technische uitvoering en de prijs van de bulkoplegger.

Volgens [verweerster] is de overeenkomst namens [eiseres] gesloten door [betrokkene A] en directeur [betrokkene C] gezamenlijk, terwijl volgens [eiseres] de beweerdelijke wilsovereenstemming namens haar hooguit alleen zou kunnen zijn bereikt door de tot een dergelijke vertegenwoordiging onbevoegde [betrokkene A].

Voor zover [eiseres] zich verweert met de stelling dat de volgens haar onbevoegde vertegenwoordiger [betrokkene A] over die twee essentialia overeenstemming heeft bereikt met [verweerster], maar dat die overeenstemming [eiseres] niet bindt, wordt dat verweer verworpen. Immers die stelling valt niet te rijmen met de erkenning van [eiseres] dat de partijen overeenstemming hebben bereikt over de technische details en de koopsom. De betogen van de partijen over de vermeende onbevoegdheid van [betrokkene A] om [eiseres] te vertegenwoordigen behoeven derhalve op grond van het voorgaande geen verdere bespreking.

In het eindvonnis van 29 mei 1997 heeft de rechtbank volhard bij hetgeen zij in het tussenvonnis had overwogen en beslist. De rechtbank tekende daarbij aan dat het betoog van [eiseres] dat gericht was tegen het in het tussenvonnis uitgesproken oordeel, dat het verweer van [eiseres] dat [betrokkene A] niet bevoegd was haar te vertegenwoordigen wordt verworpen, haar niet tot een andere zienswijze had gebracht.

Zij heeft [eiseres] veroordeeld aan [verweerster] te betalen ¦ 30.000,- (exclusief omzetbelasting) te vermeerderen met de wettelijke rente daarover vanaf 26 februari 1993.

4) [Eiseres] is van het vonnis van de rechtbank in hoger beroep gekomen bij het Gerechtshof te Arnhem en heeft gevorderd dat het hof de vonnissen van de rechtbank zou vernietigen en dat het [verweerster] niet ontvankelijk zou verklaren in haar vorderingen dan wel dat het [verweerster] haar vorderingen zou ontzeggen als zijnde ongegrond en onbewezen. Aan deze vordering heeft [eiseres] vijftien grieven ten grondslag gelegd. In cassatie is van belang dat [eiseres] heeft betoogd dat [betrokkene A] niet bevoegd was [eiseres] te binden aan afspraken tussen [betrokkene A] en [betrokkene B] met betrekking tot de bouw en levering van de bulkoplegger.

[Verweerster] heeft in haar memorie van antwoord de grondslagen voor haar vordering op [eiseres] aangevuld, welke grondslagen door [eiseres] bij akte zijn betwist.

In zijn arrest van 24 november 1998 heeft het hof het volgende overwogen:

- [Betrokkene A] was de persoon binnen [eiseres] die de contacten met [D B.V.] onderhield en was bij [eiseres] “de man van het bulktransport” (verklaringen [betrokkene F] en [betrokkene C]). Volgens de verklaring van directeur [betrokkene C] was het [betrokkene A] die met [betrokkene B] sprak omdat deze meer verstand had van techniek van de opleggers dan [betrokkene C] zelf, hetgeen enerzijds meebrengt dat het op zichzelf voor [verweerster] geen verwondering behoefde te wekken dat [betrokkene A] en niet [betrokkene C] met [verweerster] onderhandelde en anderzijds betekent dat de bevoegde directeur op de hoogte was van het feit dat over de details van een mogelijkerwijze te bestellen oplegger werd gesproken. De gesprekken werden ook gevoerd op het bedrijf van [eiseres] Uit de verklaring van [betrokkene C] bij het getuigenverhoor van 21 december 1995 kan wellicht zelfs worden afgeleid dat hem op 28 april 1992 door [betrokkene A] is gevraagd voor de bestelling te tekenen, zodat hij er in ieder geval van op de hoogte was dat de besprekingen ver waren gevorderd.

- [Betrokkene C] is volgens zijn eigen verklaring in ieder geval enige tijd aanwezig geweest bij een gesprek tussen [betrokkene B] van [verweerster] en [betrokkene A], waarbij over een dergelijke oplegger is gesproken; mede daardoor kon [verweerster] in de gerechtvaardigde veronderstelling verkeren dat het voeren van de besprekingen met instemming van de directie werd overgelaten aan [betrokkene A]. Uit de getuigenverklaringen blijkt afdoende, dat die besprekingen gedetailleerd zijn geweest en dat daarbij over alle essentiële aspecten van de transactie is gesproken, ook over de levertijd en prijs is onderhandeld en op al deze punten overeenstemming is bereikt. Gelet op een en ander behoefde [verweerster] in beginsel geen rekening meer te houden met de mogelijkheid, dat de uiteindelijke opdracht niet door [betrokkene A] namens [eiseres] kon worden verleend.

6) Het middel bestaat uit vijf onderdelen, waarvan de eerste twee onderdelen geen klacht bevatten, het derde uit zes subonderdelen is opgebouwd en het vijfde uit twee.

Onderdeel 3 is gericht tegen r.o. 5.2 van het arrest van het hof en de daarvoor gegeven motivering in de r.o. 5.3, 5.4 en 5.5. De oordelen van het hof dat sprake was van een schijn van volmachtverlening ofwel van een schijnbekrachtiging zouden blijk geven van een onjuiste rechtsopvatting en/of onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd zijn.

De klachten treffen m.i. geen doel. Nu het hof tot uitgangspunt heeft genomen dat [betrokkene A] niet bevoegd was tot het geven van de opdracht (r.o. 5.2) en dat [betrokkene C] niet met de opdracht heeft ingestemd (r.o. 5.2 en 5.8), kon [eiseres] slechts gebonden zijn door de handelingen van [betrokkene A] indien [verweerster] op grond van een verklaring of gedraging van [eiseres] heeft aangenomen en onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijze mocht aannemen dat een toereikende volmacht was verleend. Zie HR 9 oktober 1998, NJ 1999, 581 en 23 oktober 1998, NJ 1999, 582, beide m.nt. PvS. Bij het wegen van de relevante feiten en omstandigheden speelt een rol dat er zowel op [eiseres] als op [verweerster] een verantwoordelijkheid rustte ter vermijding van het ontstaan van een onjuiste voorstelling van zaken. Enerzijds moest [eiseres] vermijden dat door haar toedoen bij [verweerster] ten onrechte het vertrouwen op het bestaan van vertegenwoordigingsbevoegdheid van [betrokkene A] werd gewekt. Anderzijds kan [verweerster] slechts aanspraak maken op bescherming indien zij gezien de omstandigheden redelijkerwijze mocht vertrouwen op de juistheid van haar veronderstelling. In die zin rustte dus ook op haar een plicht om te vermijden dat zij te gemakkelijk vertrouwde op een eventueel gewekte schijn.

Het hof heeft dit een en ander niet miskend. Uit r.o. 5.3 blijkt dat het hof de omstandigheid dat [eiseres] heeft nagelaten om [verweerster] onmiddellijk op de hoogte te stellen van het feit dat zij zich niet gebonden achtte aan de opdracht, heeft verstaan als een toedoen van [eiseres] waardoor de schijn is gewekt dat zij daadwerkelijk de opdracht had gegeven. Uit de r.o. 5.4 en

5.7 blijkt dat het hof in de omstandigheden van dit geval aan de zijde van [verweerster] geen plicht aanwezig heeft geacht om méér te doen dan zij heeft gedaan ter vermijding van een onjuiste voorstelling van zaken; zulks dus ondanks het feit dat de opdrachtbevestiging niet door [eiseres] ondertekend aan [verweerster] is geretourneerd en het feit dat [verweerster] voor de eerste maal zaken deed met [eiseres] Naar mijn oordeel geeft 's hofs beslissing niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is zij niet onbegrijpelijk.

Over de verschillende klachten van het onderdeel merk ik nog het volgende op.

Uit het arrest blijkt niet dat het hof het in onderdeel 3 sub a gestelde heeft miskend.

De subonderdelen 3b en 3c miskennen dat het hof verscheidene, onderling samenhangende omstandigheden heeft betrokken in zijn oordeel dat door [eiseres] de schijn is gewekt dat [betrokkene A] vertegenwoordigingsbevoegd was. Onjuist is bovendien de opvatting dat voor het opwekken van toerekenbare schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid slechts gedragingen van de pseudo-vertegenwoordigde die vóór de rechtshandeling in kwestie hebben plaatsgevonden, in aanmerking genomen kunnen worden. Vgl. HR 1 maart 1968, NJ 1968, 246; Losbladige Contractenrecht IX (Van Schendel), aant. 96, 144.

Volgens subonderdeel 3d heeft het hof tevens miskend dat, hoewel het feit dat in het Handelsregister een (beperkte) volmacht is ingeschreven "niet mag verhinderen dat onder omstandigheden voor bescherming tegen een schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid plaats kan zijn", een uit het Handelsregister blijkende beperkte bevoegdheid wel een belangrijke rol speelt bij beantwoording van de vraag of de wederpartij, mede gelet op de aard van de verrichte rechtshandeling, op de schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid heeft mogen vertrouwen. Ook deze klacht faalt omdat uit het arrest niet blijkt dat het hof zulks heeft miskend. Het hof is er vanuit gegaan dat een uit het Handelsregister blijkende beperking van de vertegenwoordigingsbevoegdheid van [betrokkene A] kan worden tegengeworpen aan [verweerster]. Op grond van verscheidene, onderling samenhangende omstandigheden heeft het hof echter geoordeeld dat in dit concrete geval [verweerster] mocht vertrouwen op de door [eiseres] gewekte schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid van [betrokkene A]. Het resultaat van 's hofs overwegingen geeft, zoals gezegd, niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Vgl. ook HR 10 oktober 1980, NJ 1981, 2 m.nt. GJS en HR 23 oktober 1998, b.a. Op het voorgaande stuiten ook de subonderdelen 3e en 3f af. Wat daarin wordt opgemerkt over een "uitdrukkelijke afspraak" mist trouwens feitelijke grondslag.

7) De onderdelen 4 en 5 richten zich tegen het oordeel van het hof in r.o. 5.5 dat, indien er geen sprake is van een door [eiseres] opgewekte schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid van [betrokkene A] waarop [verweerster] mocht vertrouwen, [eiseres] de schijn heeft gewekt de rechtshandeling bekrachtigd te hebben.

Onderdeel 4 faalt weer bij gebreke van feitelijke grondslag waar het over de voormelde "uitdrukkelijke afspraak" spreekt.

Overigens geeft 's hofs beslissing m.i. niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is zij niet onbegrijpelijk.

Hierop stuit onderdeel 5 af, dat is gericht tegen de motivering waarop het oordeel van het hof met betrekking tot de schijn van bekrachtiging berust. Het enkele feit dat [eiseres] de orderbevestiging naast zich heeft neergelegd, is volgens het onderdeel onvoldoende om een schijn van bekrachtiging te wekken. Bovendien had [verweerster] volgens het onderdeel naar de reden van het uitblijven van het retourneren van de getekende orderbevestiging moeten informeren. Het onderdeel voegt daaraan toe, dat mocht het oordeel van het hof wel berusten op andere omstandigheden, die omstandigheden dat oordeel niet kunnen dragen.

Bekrachtiging kan stilzwijgend geschieden en worden afgeleid uit het stilzitten, niet reageren of niet protesteren van degene die bevoegd is tot bekrachtiging. Vgl. Losbladige Contractenrecht, a.w. aant. 320. Indien bekrachtiging ontbreekt kan er sprake zijn van een gewekte schijn van bekrachtiging waarop de derde mag vertrouwen; vgl. recent HR 15 januari 1999, NJ 1999, 574. Of een derde gerechtvaardigd heeft vertrouwd op de schijn van bekrachtiging hangt af van vergelijkbare factoren als het antwoord op de vraag of gerechtvaardigd is vertrouwd op een schijn van volmacht. Vgl. Losbladige Contractenrecht, a.w. aant. 322.

Uit het arrest van het hof blijkt, anders dan in subonderdeel 5a wordt verondersteld, dat het hof de schijn van bekrachtiging niet slechts heeft afgeleid uit het enkele feit dat [eiseres] de orderbevestiging naast zich heeft neergelegd. In r.o. 5.5 wordt immers in aanmerking genomen dat [eiseres] heeft nagelaten om zich onmiddellijk op de onbevoegdheid van [betrokkene A] te beroepen, dat [betrokkene A] in de zomer c.q. het najaar van 1992 aan (ex-) werknemers van [verweerster] het sluiten van de overeenkomst niet heeft ontkend en heeft gereageerd alsof de overeenkomst zou worden nagekomen en dat evenmin is gebleken dat [eiseres] contact heeft opgenomen met [betrokkene A] om hem op te dragen de opdracht te ontkennen. Aldus heeft het hof aangegeven dat gedragingen van [eiseres] die plaats hebben gevonden na de onbevoegd verrichte rechtshandeling - vgl. Losbladige Contractenrecht IX, a.w. aant. 322 sub a - bij [verweerster] de schijn hebben gewekt dat [eiseres] aan de overeenkomst gebonden was. Tevens heeft het hof overwogen dat gelet op deze omstandigheden [verweerster] er in beginsel geen rekening mee behoefde te houden dat [eiseres] niet aan de overeenkomst gebonden wilde zijn, welke overweging impliceert dat in de gegeven omstandigheden op [verweerster] niet de plicht rustte om na te gaan wat de reden was van het achterwege blijven van het retourneren van de orderbevestiging.

Ook de klachten van subonderdeel 5b stuiten op het voorgaande af. Het hof heeft zijn beslissing niet gebaseerd op gedragingen van [betrokkene A] "sec", maar op het feit dat gedragingen van [eiseres] "via [betrokkene A] - en indirect via [betrokkene C] - in de richting van [verweerster]" een schijn hebben gewekt en doen voortduren (r.o. 5.5 in fine). Anders dan het subonderdeel poneert, behoefde het hof hierbij niet te onderscheiden tussen gedragingen die (mogelijkerwijs) meer in het bijzonder betrekking hadden op de schijn van volmachtverlening en gedragingen die meer in het bijzonder betrekking hadden op de schijn van bekrachtiging. Mede omdat een nauwkeurig onderscheid tussen deze beide figuren in de praktijk vaak niet valt te maken (zie de conclusie voor HR 15 januari 1999, NJ 1999, 574 en Losbladige Contractenrecht, a.w. nr. 322 onder a), kan niet worden gezegd dat bepaalde omstandigheden door de feitenrechter slechts in het ene en niet in het andere kader mogen worden gewogen.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden