Parket bij de Hoge Raad, 27-03-2007, AZ7732, 01342/06

Conclusie inzake:

[verdachte]

1. Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft de verdachte op 23 december 2005 ter zake van 1. primair "doodslag, gevolgd van een strafbaar feit en gepleegd met het oogmerk om de uitvoering van dat feit voor te bereiden en gemakkelijk te maken", 2. primair "verkrachting" en 3. "diefstal, gevolgd van bedreiging met geweld tegen personen, gepleegd met het oogmerk om, bij betrapping op heterdaad, aan zichzelf hetzij de vlucht mogelijk te maken hetzij het bezit van het gestolene te verzekeren" veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Voorts heeft het Hof de vorderingen van de benadeelde partijen [benadeelde partij 1] en [benadeelde partij 2] gedeeltelijk toegewezen en, voor zover het [benadeelde partij 1] betreft, aan verdachte een betalingsverplichting opgelegd, een en ander zoals in het arrest vermeld. Het Hof heeft de benadeelde partij [benadeelde partij 3] niet-ontvankelijk verklaard in zijn vordering.

2. Namens verdachte heeft mr. J.Y. Taekema, advocaat te Rotterdam, cassatie ingesteld. Mr. C.F. Korvinus, advocaat te Amsterdam, heeft een schriftuur ingezonden, houdende drie middelen van cassatie.

3.1 Het eerste middel richt zich tegen de motivering van de bewezenverklaring van feit 1.

3.2 Ten laste van verdachte is onder 1. primair bewezen verklaard dat:

"hij op 16 januari 2003 te 's-Gravenhage opzettelijk [slachtoffer 1] van het leven heeft beroofd, immers heeft verdachte met dat opzet met een pistool één kogel in de borststreek van die [slachtoffer 1] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [slachtoffer 1] is overleden, welke vorenomschreven doodslag werd gevolgd van enig strafbaar feit, te weten diefstal van enig geldbedrag, en welke doodslag werd gepleegd met het oogmerk om die uitvoering van dat feit voor te bereiden en gemakkelijk te maken."

3.3 Die bewezenverklaring berust volgens de aanvulling op het verkorte arrest op de volgende bewijsmiddelen:

- de verklaring van verdachte, afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 18 februari 2005, voorzover inhoudende (bewijsmiddel 1):

"Ik zag [slachtoffer 1] op straat lopen met een boodschappentas. Ik bood aan hem te helpen. Ik heb de tas naar zijn woning gebracht. In zijn woning pakte ik mijn wapen, laadde het door en ik schoot gewoon gericht op [slachtoffer 1]. Ik had de geluiddemper er eerst op geplaatst. Ik heb zijn portemonnee uit zijn zak gehaald en er een paar euro uitgehaald."

- een geschrift, zijnde een bijlage bij een niet voor kopie conform origineel getekend proces-verbaal met nr. LJN PL1521/2003/3290-30, d.d. 18 maart 2003, opgemaakt door de opsporingsambtenaar [verbalisant 2], inhoudende onder meer als de op 20 februari 2003 tegenover deze opsporingsambtenaar afgelegde verklaring van verdachte (bewijsmiddel 2):

"Ik heb de tas neergezet. Ik vroeg of ik even naar de wc kon. Ik had het vuurwapen in mijn broek. Toen ik weer in de kamer kwam, haalde ik het pistool uit mijn broek en zei ik tegen de man: "Mag ik geld alsjeblieft?" Toen richtte ik op hem. Ik stond 50 centimeter van hem af. Ik heb de portemonnee van het slachtoffer op de tafel gelegd. Ik pakte het geld en ben weggegaan."

- een sectierapport van het NFI met nr. 2003-030/T012, d.d. 28 januari 2003, opgemaakt door de arts en patholoog H.A. Tromp, inhoudende voorzover hier van belang als relaas van voornoemde deskundige (bewijsmiddel 3):

"Bij de sectie op het lijk van [slachtoffer 1] is het navolgende gebleken:

Het lijk van een man met een inschot in de borst, schotkanaal verlopend van rechts naar links en rugwaarts en iets voetwaarts. Perforatie van de borstkas rechts voor, de 3e rib rechts voor, de rechter long (2x), het hartzakje rechts boven, verscheuring van de lichaams-slagader juist boven de oorsprong, perforatie van de rechter aftakking van de longslagader (2x), het hartzakje midden achter, verscheuring van de slokdarm, verscheuring van een deel van de lichaamsslagader, perforatie van de 9e rib links achter met een kogel in de weke delen van de rug aldaar.

Bij de sectie werd een inschot gezien in de borstkas met perforatie en verscheuring van weefsel, waaronder de lichaamsslagader en de longslagader. Dit letsel is bij leven ontstaan en verklaart het overlijden volledig door verbloeding en weefselschade.

Conclusie: bij [slachtoffer 1] is de dood ingetreden door verbloeding en weefselschade ten gevolge van een inschot in de borst."

- een proces-verbaal van de rechter-commissaris van 21 februari 2003, voorzover inhoudende als de op 21 februari 2003 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring van de verdachte (bewijsmiddel 4):

"Ik heb op 16 januari 2003 in Den Haag een oudere man aangeboden hem te helpen met het dragen van zijn tas. Toen we bij zijn woning kwamen, heeft die meneer de deur opengedaan. Op die manier kon ik ook binnenkomen. Ik wilde die man beroven.

Ik weet dat [betrokkene 1] het wapen bij de politie heeft ingeleverd. Ik had het in de schuur gelegd."

- een geschrift, zijnde een niet voor kopie conform origineel getekend proces-verbaal met nr. LJN PL1521/2003/3290-27, d.d. 4 februari 2003, opgemaakt door de opsporingsambtenaar [verbalisant 1], inhoudende onder meer als relaas van deze opsporingsambtenaar (bewijsmiddel 5):

"Aan het bureau gaf op 23 januari 2003 een man op te zijn genaamd: [betrokkene 1]. Hij gaf aan dat hij vrijwillig een vuurwapen kwam inleveren. Het betrof een pistool, merk Makarov 9 mm. Ik nam het vuurwapen vervolgens in beslag."

- een geschrift, zijnde een niet voor kopie conform origineel getekend proces-verbaal met nr. LJN PL1521/2003/3290-2, d.d. 23 februari 2003, opgemaakt door de opsporingsambtenaar [verbalisant 1], en een andere daartoe bevoegde opsporingsambtenaren, voor zover onder meer inhoudende als verklaring van [betrokkene 1] (bewijsmiddel 5):

"In de kelderbox van mijn woning trof ik heden een vuurwapen aan. Ik had dat wapen nog nooit eerder gezien. Ik denk dat het vuurwapen afkomstig is van de broer van mijn vrouw. Hij heet [verdachte] (het hof begrijpt: [verdachte]) [verdachte]. [Verdachte] belde mij op mijn mobiele telefoon. Hij vroeg mij of ik iets gevonden had in mijn kelder. Ik heb gezegd dat ik een vuurwapen heb gevonden en het aan de politie heb gegeven. [Verdachte] zei hierop dat hij dan een probleem had, omdat hij het nog niet had betaald."

- een rapport van 29 januari 2003 van het NFI met nr. 03.01.24.041, opgemaakt door de deskundige T. Dijkman, inhoudende onder meer als relaas van deze deskundige (bewijsmiddel 6):

"Wapen- en munitieonderzoek naar aanleiding van het inleveren van een pistool in Den Haag op 23 januari 2003.

Het omgebouwde pistool [W1], merk Makarov, is geschikt voor het automatisch verschieten van pistoolpatronen kaliber 9 mm Browning Kort.

De volmantelkogel, volgnummer 5212, aangetroffen bij een schietincident in Den Haag op 16 januari 2003 waarbij [slachtoffer 1] om het leven kwam, is met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid afgevuurd uit de loop van het pistool [W1]."

3.4 Alle drie klachten van het middel zijn in de kern genomen gericht tegen de bewezenverklaring van het oogmerk waarmee de doodslag zou zijn gepleegd, te weten het oogmerk om de diefstal voor te bereiden en gemakkelijk te maken. Allereerst wordt door de steller van het middel aangevoerd dat dit oogmerk niet uit de bewijsmiddelen kan volgen; daarnaast zou het Hof niet hebben gerespondeerd op een Meer- en Vaart verweer met betrekking tot de beweegreden van de verdachte om te schieten en tot slot wordt gesteld dat het Hof niet heeft geantwoord op een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt van de verdediging zoals bedoeld in art. 359, tweede lid, tweede volzin Sv, over het bij verdachte aanwezige oogmerk.

3.5 Door verdachte is ter terechtzitting bij het Hof van 18 februari 2005, voorzover hier van belang, het volgende verklaard:

Voorts heeft de raadsman op die zitting onder meer aangevoerd:

3.6 Het Hof heeft de zaak vervolgens aangehouden en verwezen naar de rechter-commissaris teneinde - voorzover hier van belang - door het Pieter Baan Centrum een aanvullend rapport omtrent de verdachte op te laten maken, onder meer gelet op de ter terechtzitting van 18 februari 2005 afgelegde verklaring van verdachte (zoals hiervoor weergegeven onder 3.5) over zijn seksuele geaardheid en de omstandigheden waaronder het onder 1 tenlastegelegde feit zich zou hebben voorgedaan. Dit rapport is door de rapporteurs Kruisdijk en De Groot opgemaakt op 12 augustus 2005 en bevindt zich bij de stukken.

3.7 Op de terechtzitting van 9 december 2005 heeft de raadsman blijkens zijn aldaar overgelegde pleitnotities onder meer het volgende aangevoerd:

"2.1.2. Motief

Als hij daarna terugkomt van het toilet ziet hij dat [slachtoffer 1] zijn broek openmaakt en op hem toe komt lopen. Dit beeld heeft cliënt sterk in verwarring gebracht. Hij maakte onmiddellijk de associatie dat hij van doen had met een oude alleenstaande homoseksuele man die zijn vrijblijvende hulp bij het dragen van de boodschappentas misinterpreteerde en meer van hem verlangde.

Gevoelens van teleurstelling overmannen hem op dat moment. Hij dacht gewoon aardig te kunnen zijn tegen een oude man door hem te helpen. Cliënt vermoedt dat de oude man hem door heeft voor wat betreft zijn geaardheid en in hem door zijn aardige behulpzame gedrag een "homoseksueel" herkent. Dat wil hij niet. Cliënt raakt hiervan in een fractie van seconden stevig in de war en wordt kwaad over deze ontmaskering. In de plotseling opwellende woede trekt hij zijn pistool en schiet. Van Harpen valt achterover op de grond.

De psychiater en de psycholoog van het PBC achten in het rapport van 12 augustus 2005 deze situatie van een zogeheten 'arousal'-reactie verklaarbaar, maar gelet op de oude rapportages over cliënts gedrag niet de meest waarschijnlijke.

Op p. 35 wordt geschreven:

"Vanuit de instrumentele, opportunistische kant bij betr. is er een kans dat hij zich hernomen heeft na het doden van het slachtoffer en alsnog de bezittingen heeft geroofd. Vanuit dezelfde psychopathforme sturing kan betr. evenzeer een geplande roofactie met dodelijke afloop hebben ondernomen."

Belangrijk is te constateren dat de deskundigen blijkens de PBC-rapportage niet uitsluiten dat het zo gegaan is als cliënt stelt.

Hij draait [slachtoffer 1] om (zie ook het technisch rapport over het bloedspoor op de vloerbedekking) doorvoelt zijn zakken, waarna hij hem terugdraait. De buit is verwaarloosbaar, maar doet in feite ook niet ter zake. Cliënt beschikte zelf op dat moment over voldoende contanten. Om de ware reden voor het delict te verdoezelen haalt cliënt in hoog tempo het huis overhoop. Zonder verder nog iets mee te nemen vertrekt hij kort daarna.

3.9 Bij de beantwoording van die vraag dient het volgende te worden vooropgesteld. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 11 april 2006, NJ 2006, 393 betrekking hebbende op het nieuwe art. 359, tweede lid, Sv onder meer beslist:

3.12 Zoals volgt uit wat hiervoor onder 3.5 en 3.6 is weergegeven is juist de verklaring van de verdachte ter terechtzitting van 18 februari 2005 (in verband waarmee de raadsman ook een verzoek heeft gedaan om een nader rapport) voor het Hof aanleiding geweest om een nader onderzoek te doen verrichten door het PBC.(3) Die verklaring wees niet alleen in de richting van een "irresistable impulse", maar strekte er ook toe dat, ondanks hetgeen de verklaringen van de verdachte, opgenomen in bewijsmiddelen 1,2 en 4 inhielden, van het in de tenlastelegging genoemde oogmerk geen sprake kan zijn geweest.

3.13 Gelet op een en ander meen ik dat, mede gelet op het verhandelde ter terechtzitting, de bestreden uitspraak, als men de strafmotivering in de beschouwing betrekt, voldoende gegevens bevat waarin de motivering van de afwijking van het onderbouwde standpunt van de verdediging besloten ligt. De Hoge Raad spreekt in bovengenoemd arrest onder 3.8.2 sub (i) van een gemotiveerde verwerping die "bijvoorbeeld" kan zijn gelegen in een aanvullende bewijsoverweging. Mijns inziens zou ook een redenering die bijvoorbeeld ten onrechte onder een hoofd als "strafbaarheid van het feit" of "strafbaarheid van de verdachte" is opgenomen, in aanmerking mogen worden genomen bij de beantwoording van de vraag of in een geval als dit aan art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv is voldaan. Dat geldt dan ook voor passages die verzeild zijn geraakt in de strafmotivering. Aanbeveling verdient een zodanige werkwijze zeker niet. Maar de bestreden uitspraak in zijn geheel is gelet op het bovenstaande, lijkt mij, wel toereikend gemotiveerd. Daarin ligt immers besloten dat en waarom het Hof de nadere lezing van de verdachte niet aannemelijk heeft geacht.

3.14 Uit het voorgaande vloeit voort dat de derde klacht van het middel ongegrond is.

3.16 Het middel faalt dus.

4.1 Het tweede middel behelst de klacht dat het onder 3 bewezenverklaarde feit niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid.

4.2 De feiten 2 primair en 3 hangen met elkaar samen voor wat betreft tijd, plaats en de persoon, waartegen de feiten zijn gericht. Het Hof heeft de bewijsconstructie ten aanzien van die feiten dan ook niet gesplitst. Daarom geef ik hieronder ook de bewezenverklaring en bewijsvoering van feit 2 weer.

4.3 Ten laste van verdachte is onder 2. primair en 3. bewezen verklaard dat:

3. hij op 16 november 1992 te 's-Gravenhage met het oogmerk van wederrechtelijke toeëigening heeft weggenomen een geldbedrag van ongeveer 7 gulden en een tramkaart en een donorcodicil toebehorende aan [benadeelde partij 2], welke diefstal werd gevolgd van bedreiging met geweld tegen die [benadeelde partij 2], gepleegd met het oogmerk om bij betrapping op heterdaad aan zichzelf hetzij de vlucht mogelijk te maken, hetzij het bezit van het gestolene te verzekeren, een mes aan die [benadeelde partij 2] en het (daarbij) zeggen: "als jij iemand vertelt wat hier gebeurd is dan vermoord ik je"."

4.4 De aanvulling op het bestreden arrest houdt de volgende bewijsmiddelen in:

"Ten aanzien van de feiten 2 primair en 3:

Op 16 november 1992 werd ik aangesproken door een voor mij onbekende Surinaamse man. Deze man stond op de hoek van de Broekslootkade alhier en de Noordpolderkade. Hij vroeg mij of ik een homo-tent wist. Toen vroeg de man aan mij of ik het met hem wilde doen. Ik gaf duidelijk aan dat ik dat niet wilde en dat ik naar huis moest. Ook vertelde ik hem dat ik geestelijk niet helemaal in orde ben. De man zei toen toch tegen mij dat ik mee de bosjes in moest. Ik gaf hem weer te kennen dat ik dat niet wilde maar ik moest mee anders zou hij gaan gillen en dan zou de politie gebeld worden en dan zou ik door de politie meegenomen worden. Ik werd toen wel erg bang en ik ben toen maar meegelopen. Toen wij in de bosjes waren, voelde ik dat hij mijn gulp open maakte. Ik voelde dat hij over mijn kleren heen aan mijn piemel begon te voelen. Ik voelde dat hij mijn broek en onderbroek naar beneden deed. Hierna zei hij dat ik krom moest gaan staan met mijn bips naar achter. Ik deed dat en voelde ineens pijn. Ik voelde dat hij zijn penis in mijn anus bracht. Ik voelde dat hij heen en weer ging en hij stopte daar mee nadat hij had gezegd dat hij klaar was gekomen. Hierna kwam hij voor mij staan en moest ik op mijn knieën gaan zitten. Ik moest toen zijn piemel in mijn mond nemen en ik moest hem aftrekken. Ik durfde mij niet te verzetten omdat hij veel sterker is dan ik. Ik was bang van deze jongen.

Ik heb hem nog wel gezegd dat ik dit allemaal niet wilde maar hij vertelde weer het verhaal dat hij dan zou gaan gillen en dat ik dan veel problemen zou krijgen omdat hij zou doen alsof ik degene was die hem dit aandeed.

Nadat hij zijn piemel uit mijn mond haalde, vroeg hij mij wat ik bij had. Terwijl hij dat vroeg, voelde ik direct dat hij mijn zakken begon door te zoeken. Hij haalde uit mijn portemonnee een bedrag van ongeveer 7 gulden en hij nam mijn tramkaart alsmede mijn donorcodicil. Hij gaf vervolgens mijn portemonnee leeg terug.

Hierna liet hij mij een mes zien en ik hoorde dat hij zei: "Als jij iemand vertelt wat hier gebeurd is dan vermoord ik je."

als relaas van voornoemde opsporingsambtenaar:

Op 16 november 1992 heeft aangever [benadeelde partij 2], in het Leyenburgziekenhuis, een gynaecologisch onderzoek ondergaan, waarbij cytologieuitstrijkjes alsmede bloedmonsters van genoemd slachtoffer zijn afgenomen. Op 17 november 1992 werden deze uitstrijkjes en bloedmonsters gezonden aan het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk. Op 18 november 1992 is de kleding van het slachtoffer [benadeelde partij 2], te weten een pantalon, kleur rood en een onderbroek, via het Bureau Technische Recherche, verzonden naar het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk voor nader onderzoek.

2. Een proces-verbaal van de politie Haaglanden, District Den Haag/Loosduinen -Laak-Escamp, nr. LJN PL1531/2003/17136 -14, d.d. 8 mei 2003, opgemaakt in de wettelijke vorm door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaar [verbalisant 4], en een andere bevoegde opsporingsambtenaar (als bijlage gevoegd bij het onder 8 vermelde proces-verbaal). Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven - :

als de op 8 mei 2003 tegenover deze opsporingsambtenaren afgelegde verklaring van [benadeelde partij 2], die aangifte deed:

U stelt dat ik op 16 november 1992 op een sociale werkplaats werkte en aan mij toch wel te zien is dat ik anders ben dan anderen. Dat klopt. Ik ben geboren met een geestelijke handicap.

4. Een deskundigenrapport van het Ministerie van Justitie, Nederlands Forensisch Instituut, zaaknummer 03.01.21.030, opgemaakt en ondertekend op 14 april 2003 door dr. A.D. Kloosterman (als bijlage gevoegd bij het onder 8 vermelde proces-verbaal). Dit rapport houdt onder meer in - zakelijk weergegeven - :

Het DNA-profiel van de verdachte [verdachte] is op 28 maart 2003 opgenomen in de DNA-databank en vergeleken met de in het systeem aanwezige profielen. Bij vergelijking is een overeenkomstig profiel gevonden dat is verkregen van het sporenmateriaal in een zaak met de volgende gegevens:

5. De verklaring van de verdachte.

De verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep van 25 augustus 2004 verklaard - zakelijk weergegeven - :

"Ik heb op 16 november 1992 te 's-Gravenhage gemeenschap gehad met [benadeelde partij 2]."

4.5 In een nadere bewijsoverweging heeft het Hof nog overwogen:

4.6 In het middel wordt aangevoerd dat het Hof de bewezenverklaring van feit 3 slechts heeft gestoeld op de verklaring van [benadeelde partij 2], hetgeen onvoldoende zou zijn voor een bewezenverklaring.

4.7 Volgens vaste jurisprudentie geldt de in art. 342, tweede lid, Sv neergelegde bewijsminimumregel slechts ten aanzien van de gehele tenlastelegging.(4) Aan het genoemde voorschrift is al voldaan als naast de getuigenverklaring één ander bewijsmiddel wordt gebruikt dat geen betrekking hoeft te hebben op een wezenlijk onderdeel van de bewezenverklaring. Naast een verklaring van het slachtoffer over de tegen hem of haar door de dader gepleegde handelingen, is dus bijvoorbeeld een verklaring van een ander dan het slachtoffer dat de dader ter plekke aanwezig was voldoende om tot een veroordeling te kunnen komen.

4.8 Verdachte heeft bekend op 16 november 1992 gemeenschap te hebben gehad met [benadeelde partij 2]. Dat verdachte die dag seksuele handelingen heeft gepleegd met het slachtoffer wordt, naast de verklaring van [benadeelde partij 2] zelf, voorts ondersteund door de resultaten van het DNA-onderzoek naar de spermasporen die zijn aangetroffen op de broek van het slachtoffer en die in de richting van verdachte wijzen. Die bewijsmiddelen plaatsen verdachte derhalve op de in feit 3 vermelde tijd en plaats, welk feit volgens de aangifte direct na het onder 2 tenlastegelegde is begaan, in de directe nabijheid van het slachtoffer. Dit lijkt mij, hoewel het inderdaad geen overvloedige bewijsconstructie oplevert, tezamen met de als bewijsmiddel 1 gebezigde verklaring van [benadeelde partij 2], omtrent de betrouwbaarheid waarvan het Hof zich nog afzonderlijk rekenschap heeft gegeven, voldoende. Het Hof heeft het onder 3 bewezenverklaarde uit de gebezigde bewijsmiddelen kunnen afleiden.

4.9 Het middel is tevergeefs voorgesteld.

5.1 Het derde middel behelst de klacht dat het Hof de oplegging van de levenslange gevangenisstraf onvoldoende heeft gemotiveerd.

5.2 Het Hof heeft de strafoplegging als volgt gemotiveerd:

" Het hof heeft de op te leggen straf bepaald op grond van de ernst van de feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en op grond van de persoon en de persoonlijke omstandigheden van de verdachte, zoals daarvan is gebleken uit het onderzoek ter terechtzitting.

Daarenboven heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan de verkrachting van een geestelijk gehandicapte man. Hij heeft daartoe het slachtoffer, van wie de verdachte wist dat deze geestelijk gehandicapt was, de bosjes ingelokt door gebruik te maken van het psychische overwicht dat hij op het slachtoffer had.

Vervolgens heeft de verdachte het slachtoffer verkracht, zowel anaal als oraal. Na de verkrachting heeft de verdachte het slachtoffer onder bedreiging met geweld bestolen van enkele goederen. De verdachte heeft aldus ten koste van de lichamelijke - én psychische - integriteit van het slachtoffer de bevrediging van zijn eigen seksuele gevoelens afgedwongen. Het slachtoffer van het onderhavige feit, dat naar het oordeel van het hof een voor de rechtsorde schokkend karakter draagt, heeft geruime tijd geleden en zal naar alle waarschijnlijkheid ook nog enige tijd lijden onder de psychische gevolgen van hetgeen de verdachte hem heeft aangedaan. Immers, de onder 2 en 3 bewezenverklaarde feiten zijn gepleegd in 1992 en blijkens het voegingsformulier van de beledigde partij/slachtoffer [benadeelde partij 2], d.d. 17 november 2003, leed het slachtoffer toen nog steeds aan de psychische gevolgen van het destijds elf jaar eerder gepleegde misdrijf. Doordat hij na het voorval niet meer kon functioneren, is hij zijn baan kwijtgeraakt.

Al deze feiten brengen bovendien bij de burgers angstgevoelens en gevoelens van onveiligheid teweeg.

Voorts is komen vast te staan dat de verdachte, blijkens een hem betreffend uittreksel uit het Justitieel Documentatieregister d.d. 28 november 2005, reeds eerder is veroordeeld voor het plegen van zeer ernstige strafbare feiten, te weten verkrachting, gijzeling, diefstal met geweld, afpersing en poging tot verkrachting, hetgeen hem er kennelijk niet van heeft weerhouden de onderhavige feiten te plegen. Het hof heeft voorts onder ogen gezien dat artikel 63 van het Wetboek van Strafrecht van toepassing is, zoals door de verdediging is aangevoerd.

Tevens heeft het hof bij de strafoplegging acht geslagen op het rapport van het Pieter Baan Centrum, d.d. 28 november 2003, opgemaakt door A.J. de Groot, psycholoog en F.R. Kruisdijk, psychiater.

De conclusie van dat rapport luidt - kort en zakelijk weergegeven - :

"Wij concluderen dat de verdachte ten tijde van het plegen van het hem onder 1 tenlastegelegde feit weliswaar lijdende was aan een gebrekkige ontwikkeling zijner geestvermogens, doch dat dit feit indien bewezen hem volledig kan worden toegerekend.

Wij zijn van mening dat de verdachte ten tijde van het plegen van de hem onder 2 en 3 tenlastegelegde feiten weliswaar de ongeoorloofdheid hiervan heeft kunnen inzien, doch in mindere mate dan de gemiddeld normale mens in staat is geweest zijn wil in vrijheid overeenkomstig een dergelijk besef te bepalen.

Wij concluderen dat de verdachte ten tijde van het plegen van de hem onder 2 en 3 ten laste gelegde feiten lijdende was aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling zijner geestvermogens, dat deze feiten indien bewezen hem in enigszins verminderde mate kunnen worden toegerekend. "

Het advies van het rapport luidt - kort en zakelijk weergegeven - :

"De verdachte is een man met een persoonlijkheidsstoornis met narcistische en antisociale (psychopathiforme) trekken. Naast het recente feit 1 is hem, na DNA bewijs, nog een andere zaak tenlastegelegd onder de feiten 2 en 3.

Ten aanzien van de feiten 2 en 3 lijkt sprake van een grote mate van berekening die teruggevonden wordt in het delictscenario. De verdachte kiest een minder weerbaar slachtoffer (een zwakbegaafde man) en misbruikt deze. Bij onderzoek wordt mede gelet op de periode waarin deze feiten plaatsvonden en de destijds geconstateerde problematiek bij de verdachte weliswaar een verband met de identiteitsdiffusie bij de verdachte verondersteld met een eventuele onduidelijke seksuele identiteit (het delict is sterk homoseksueel gekleurd), doch wegens de beperkte mededelingen hierover van de verdachte kon slechts een gering verband geconstateerd worden. De verdachte ontkent feit 1, waardoor bij de behandeling van dit feit slechts kan worden uitgegaan van de informatie uit het strafdossier. Bij feit 1 valt dan een planmatig optreden op van de verdachte, indien dat feit wordt bewezen: in bezit zijn van een vuurwapen, helpen met oversteken en toegang tot de woning verschaffen.

Het is onduidelijk gebleven of dit feit mogelijk drugs gerelateerd is. Zou dit zo zijn, is de verdachte echter geheel verantwoordelijk te houden voor de keuze om drugs te gebruiken en het hieruit voortvloeiende criminele gedrag. Hij was hierin voldoende voorgelicht binnen zijn tbs behandeling.

Wegens het geringe verband (feiten 2 en 3) c.q. bij afwezigheid van een aantoonbaar verband (feit 1) tussen verdachtes persoonlijkheidspathologie en de tenlastegelegde feiten onthoudt het onderzoekend team zich van een advies tot behandeling van de verdachte in een strafrechtelijk kader."

Het hof heeft voorts acht geslagen op het (aanvullende) rapport van het Pieter Baan Centrum, d.d. 12 augustus 2005, opgemaakt door A.J. de Groot, psycholoog en F.R. Kruisdijk, psychiater.

De conclusie van dit rapport is gelijkluidend aan de hierboven aangehaalde conclusie van het rapport d.d. 28 november 2003. Het advies wijkt echter af van het eerder hierboven aangehaalde advies. Het advies uit het rapport d.d. 12 augustus 2005 luidt - kort en zakelijk weergegeven - :

"In tegenstelling tot de vorige observatieperiode werkt de verdachte nu mee aan de rapportage in die zin dat hij een bekennende verdachte is ten aanzien van de feiten 1 en 3, hoewel hij verkrachting ontkent.

Door de medewerking kon een volledig hernieuwd onderzoek uitgevoerd worden en werd een toenemend inzicht verkregen in de ontwikkeling en persoonlijkheidsontwikkeling. Hierbij valt een ernstige persoonlijkheidsstoornis vast te stellen met een fragmentarische borderline organisatie met narcistische kenmerken en een antisociale ontwikkeling, die als psychopathiform kan worden beschreven. Er is sprake van een seksuele identiteitsdiffusie die voortkomt uit zijn algehele identiteitsdiffusie, passend bij een borderline organisatie van de persoonlijkheid. De (rand)psychotische en depressieve reactie en seksuele drang c.q. dwanghandelingen passen bij de symptomatologie van een gedecompenseerde borderline organisatie als de draaglast de draagkracht van zijn psyche heeft overschreden. Er zijn echter geen aanwijzingen dat dit toestandsbeeld randpsychose, depressie en dwangmatigheid aanwezig was ten tijde van de ten laste gelegde feiten.

Evenmin zijn er aanwijzingen voor een posttraumatische stressstoornis ten gevolge van het door de verdachte opgevoerde seksuele misbruik in zijn jeugd. De verdachte neigt doorgaans eerder tot uitageren ('acting out') als hij plotseling onder druk komt te staan of zich bedreigd voelt, dan tot internalisering van spanning (dissociatie).

De door de verdachte opgevoerde verklaring voor het doden van het slachtoffer [slachtoffer 1] (feit 1) zoals weergegeven op bladzijde 30/31 van het rapport: dat hij de oude man hielp met de boodschappen over straat brengen, vervolgens de boodschappen naar boven droeg en even van het toilet gebruik maakte; dat - toen hij gebruik had gemaakt van het toilet - het slachtoffer met de gulp open en met zijn riem los in de kamer stond; dat hij dacht dat de man iets van hem moest, iets van sexuele aard; dat hij vervolgens geen moment aarzelde, het pistool uit zijn zak pakte, dit doorlaadde en gericht op het slachtoffer schoot; dat hij al geschoten had voordat hij het wist en dat hij niemand meer aan zich laat komen na sexueel misbruikt te zijn; dat hij het op een overval wilde doen lijken en daarom de portemonnee van het slachtoffer heeft afgenomen en de woning heeft doorzocht] kan door het ontbreken van een posttraumatische stressstoornis in ieder geval vanuit de stresstheorie moeilijk geplaatst worden als een affectief defensieve reactie, waarbij hij sneller handelde, naar aanleiding van een vermeende seksuele trigger, dan hij kon denken. Zijn geheugen rondom het tenlastegelegde is intact, het slachtoffer was van een hoge leeftijd in tegenstelling tot degene die hem misbruikt zou hebben, zodat onwaarschijnlijk is dat een openstaande gulp alleen voldoende trigger is geweest om tot een dergelijke impulsief reactieve daad over te gaan. De aanwezigheid van een vuurwapen, het afnemen van geld en het doorzoeken van de woning zijn eveneens moeilijk in te passen in het door de verdachte opgeroepen beeld van een affectieve reactie om het gevaar te bezweren.

Op bladzijde 35 van het rapport wordt bovendien gesteld: Verwacht zou worden dat de verdachte dan zo geschrokken was van de bedreiging met vermeend seksueel misbruik en het besef het slachtoffer gedood te hebben dat hij spoorslags de plaats delict verlaten zou hebben.

Ten aanzien van het tenlastegelegde met betrekking tot het slachtoffer [benadeelde partij 2] blijft de verdachte het verkrachtingsaspect ontkennen zodat er feitelijk weinig meer informatie over deze zaak is verkregen dan bij het vorige onderzoek.

Voorzover hij een bekennende verklaring afgeeft, is er en associatie met seksuele spelletjes met een homoseksuele kleuring vanuit zijn seksuele identiteitsdiffusie, doch het gebrek aan wezenlijke informatie staat geen verder verband met zijn persoonlijkheidsstoornis toe.

Wegens het zwakke verband c.q. de afwezigheid van een verband tussen de beschreven stoornis en de bovenbeschreven tenlastegelegde feiten kan vanuit deze delicten op dit moment geen aanleiding worden gevonden een maatregel-advies te geven.

Hierbij dient opgemerkt te worden dat de verdachte wel onverminderd als zeer recidivegevaarlijk moet worden beschouwd op basis van zijn pathologie voor seksuele delicten, waarvoor hij in 1996 de tbs behandeling met verpleging kreeg opgelegd. Hierbij speelden meer interactionele en dynamische (en derhalve meer wilinperkende) kenmerken vanuit zijn stoornis een rol, terwijl bij de huidige delicten een meer opportunistische en psychopathiforme sturing, met meer controle op de wilsvrijheid, lijkt te overheersen.

In die zin zou behandeling binnen de tbs van de meer dynamische pathologie, zo deze doorwerkt in de verkrachtingsdelicten, in de meer relationele sfeer nog kunnen bijdragen aan de inperking van het delictgevaar."

Het hof neemt de conclusie uit het rapport d.d. 12 augustus 2005 - die gelijk is aan de bovengenoemde conclusie uit het hierboven aangehaalde rapport d.d. 28 november 2003 - over en maakt deze tot de zijne. Het hof acht de verdachte terzake van de onder 2 primair en 3 bewezenverklaarde feiten enigszins verminderd toerekeningsvatbaar en terzake van het onder 1 primair bewezenverklaarde feit volledig toerekeningsvatbaar.

Het hof neemt echter het advies uit het rapport d.d. 12 augustus 2005, inhoudende dat een behandeling binnen de TBS van de meer dynamische pathologie, in de meer relationele sfeer, nog kan bijdragen aan de inperking van het delictgevaar, niet over. Het hof acht met de onderzoekers de verdachte zeer recidivegevaarlijk, doch zal niet de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging opleggen. De verdachte bevond zich reeds voor het plegen van het onder 1 primair bewezenverklaarde feit in het traject van terbeschikkingstelling met dwang-verpleging, welke behandeling kennelijk het gedrag van de verdachte niet heeft kunnen veranderen en het recidiverisico niet heeft kunnen inperken. De verdachte heeft het onder 1 bewezenverklaarde feit gepleegd tijdens een proefverlof.

Het hof is van oordeel dat, gelet op de reeds eerder opgelegde terbeschikkingstelling met dwangverpleging, het nogmaals opleggen van de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging het gedrag van de verdachte niet in een zodanige mate kan veranderen en het recidiverisico niet in een zodanige mate kan verminderen dat een - voor de maatschappij veilige - terugkeer in die maatschappij een reële en haalbare mogelijkheid is. Derhalve acht het hof het opleggen van de maatregel van terbeschikkingstelling niet geïndiceerd.

De raadsman van de verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep bepleit - kort en zakelijk weergegeven - dat, indien het hof tot een strafoplegging komt, de Staat der Nederlanden verantwoordelijk dient te worden gehouden voor het op proefverlof laten gaan van de verdachte, alsmede voor de gebrekkige informatievoorziening die tot dat proefverlof heeft geleid. Deze omstandigheid dient, aldus de raadsman, bij een eventuele bewezenverklaring van het onder 1 tenlastegelegde feit - hetwelk hij pleegde vlak na dat proefverlof - te leiden tot strafvermindering.

Het hof zal echter met deze door de raadsman genoemde omstandigheid geen rekening houden. Uit het bovengenoemde rapport van het Pieter Baan Centrum d.d. 12 augustus 2005 blijkt dat de verdachte ten tijde van het plegen van het onder 1 primair tenlastegelegde feit volledig toerekeningsvatbaar was. De verdachte kan aldus zelf strafrechtelijk geheel verantwoordelijk worden gehouden voor dit door hem gepleegde feit. Wat er ook van zij van eventuele door de TBS-instelling begane beoordelingsfouten met betrekking tot het op proefverlof laten gaan van de verdachte, dit doet niet af aan de omstandigheid dat het onder 1 primair bewezenverklaarde feit volledig aan de verdachte kan worden toegerekend.

De raadsman van de verdachte heeft voorts ter terechtzitting in hoger beroep betoogd dat, nu de verdachte reeds een maatregel tot terbeschikkingstelling met dwangverpleging opgelegd heeft gekregen, het opleggen van een levenslange gevangenisstraf onmogelijk dan wel uiterst problematisch is. Het hof is echter van oordeel dat het eventueel opleggen van een levenslange gevangenisstraf wel tot de mogelijkheden behoort, ondanks het feit dat de verdachte reeds de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging opgelegd heeft gekregen. Immers, die oplegging van de maatregel tot terbeschikkingstelling heeft plaatsgevonden in een andere dan de onderhavige strafzaak. Deze terbeschikkingstelling is overigens ook thans opgeschort.

Zoals reeds door het hof hierboven is uiteengezet, is het hof van oordeel dat het opleggen van de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging in de onderhavige strafzaak het genoemde recidiverisico niet kan inperken tot een voor de samenleving acceptabel en veilig niveau.

Het hof heeft in het bijzonder gelet op de vraag of te verwachten valt dat de verdachte, indien een gevangenisstraf van tijdelijke aard zou worden opgelegd, na zijn vrijlating wederom strafbare feiten zal gaan plegen. Het hof is, onder andere op grond van het rapport van het Pieter Baan Centrum d.d. 12 augustus 2005, alsmede op grond van verdachtes Justitiële Documentatie, van oordeel dat de kans op herhaling van soortgelijke ernstige dan wel andere strafbare feiten zeer groot is. De verdachte is in 1993 veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van drie jaren en in 1996 tot een gevangenisstraf voor de duur van zes jaren, met oplegging van de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging.

Het opleggen van langdurige onvoorwaardelijke gevangenisstraffen weerhoudt de verdachte er kennelijk niet van om wederom ernstige strafbare feiten te plegen. De kans op herhaling wordt naar het oordeel van het hof derhalve niet verminderd door het opleggen van een (langdurige) tijdelijke gevangenisstraf. Het onder 2 primair en 3 bewezenverklaarde kan de verdachte in enigszins verminderde mate worden toegerekend. Het onder 1 primair bewezenverklaarde, voor welk feit een levenslange gevangenisstraf kan worden opgelegd, kan aan de verdachte daarentegen volledig worden toegerekend.

Al het bovenstaande in overweging genomen, is het hof van oordeel dat slechts een levenslange gevangenisstraf kan leiden tot preventie van soortgelijke delicten door de verdachte in de toekomst, tot adequate vergelding van de door verdachte begane misdrijven en tot effening van de schade die de verdachte door die feiten aan de rechtsorde heeft toegebracht. Het hof zal derhalve aan de verdachte een levenslange gevangenisstraf opleggen."

5.3 Blijkens de toelichting gaat het de steller van het middel er vooral om dat het Hof ontoereikend zou hebben gemotiveerd waarom het een levenslange gevangenisstraf heeft opgelegd in plaats van een tijdelijke gevangenisstraf van aanzienlijke duur. Daarbij is van belang dat de verdachte ten tijde van het onder 1 tenlastegelegde feit een TBS onderging, die na expiratie van een tijdelijke gevangenisstraf zou "herleven".

5.4 De steller van het middel voert aan dat uit de overwegingen van het Hof niet zou blijken dat de eerder opgelegde maatregel van TBS vruchteloos was gebleven en op zichzelf niet tot inperking van het recidivegevaar zou kunnen leiden. Evenmin zou uit die overwegingen de reden kunnen volgen die ertoe heeft geleid dat het Hof de in het aanvullende PBC-rapport neergelegde conclusie - dat een behandeling binnen een TBS-setting nog kan bijdragen aan inperking van het delictgevaar - naast zich neer heeft gelegd. Het Hof zou derhalve ten onrechte, althans op onbegrijpelijke gronden hebben overwogen dat "slechts een levenslange gevangenisstraf kan leiden tot preventie van soortgelijke delicten door de verdachte in de toekomst".

5.5 Laat ik vooropstellen dat het Hof de oplegging van de levenslange gevangenisstraf, gelet op de onder 5.2 opgenomen motivering, niet enkel heeft gebaseerd op de noodzaak van preventie van soortgelijke delicten in de toekomst, doch die straf tevens geïndiceerd achtte op grond van twee andere factoren, namelijk als adequate vergelding van de door verdachte begane misdrijven en ter effening van de schade die de verdachte door die feiten aan de rechtsorde heeft toegebracht. De steller van het middel moet wel worden toegegeven dat de speciale preventie in 's Hofs overwegingen een prominente plaats inneemt, in het bijzonder in de uiteenzetting waarom niet (mede gelet op de nog van kracht zijnde TBS) met een langdurige vrijheidstraf kon worden volstaan.

5.6 Het lijkt mij voorts dat de omstandigheid dat verdachte, zoals het Hof heeft overwogen, feit 1 heeft gepleegd tijdens een proefverlof, zijn conclusie kan wettigen dat de TBS met dwangverpleging kennelijk het gedrag van verdachte niet heeft kunnen veranderen en het recidiverisico niet heeft kunnen inperken. Dat de behandeling op het moment van het feit nog niet was afgerond doet daaraan niet af, nu mag worden aangenomen dat verdachte pas op proefverlof mocht gaan op een moment dat zijn behandelaars van mening waren, zij het naar achteraf is gebleken ten onrechte, dat verdachte onder bepaalde condities in de vrije samenleving kon verblijven.

5.7 Voorzover in het middel wordt geklaagd dat het Hof nader had moeten motiveren waarom het - in tegenstelling tot de rapporteurs die het aanvullende rapport hebben opgesteld - van mening is dat een behandeling binnen een TBS-setting niet kan bijdragen aan inperking van recidivegevaar, verdient opmerking dat de rechter niet is gebonden aan een oordeel van deskundigen of een advies als bedoeld in art. 37, tweede lid Sr, ook niet in die zin dat de rechter zou moeten motiveren waarom hij het oordeel van die deskundigen niet volgt.(5) De waardering van de rapporten en adviezen die over de persoonlijkheid van de verdachte zijn uitgebracht zoals die bedoeld in art. 37a, derde lid en vierde lid, Sr is immers voorbehouden aan de rechter in feitelijke aanleg.(6) Overigens houdt bedoeld rapport van 12 augustus 2005 slechts in dat door oplegging van de maatregel mogelijk het recidivegevaar kan worden ingeperkt wat betreft seksuele delicten; verdachte is in het verleden onder meer meermalen wegens (poging) tot verkrachting veroordeeld. Op feit 1 ziet die passage dus niet. Ten aanzien daarvan is door de deskundigen ook niet een verband tussen de geconstateerde stoornis en het delict vastgesteld en heeft het Hof de verdachte volledig toerekeningsvatbaar geoordeeld.

5.10 De oplegging van een levenslange gevangenisstraf vergt daarom een zorgvuldige weging van de relevante factoren en een even zorgvuldige als duidelijke weergave van de gedachtegang van de rechter in zijn strafmotivering.(11) Zoals uit het voorgaande voortvloeit meen ik echter, anders dan de steller van het middel, dat de keuze van de straf niet onbegrijpelijk is. De motivering van de strafoplegging kan mijns inziens de toetsing in cassatie doorstaan.

5.11 Het middel kan dus niet tot cassatie leiden.

6. Ik heb geen gronden aangetroffen die tot ambtshalve vernietiging van de bestreden uitspraak zouden behoren te leiden.

7. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.