Parket bij de Hoge Raad, 16-09-2008, BF0559, 01482/07 Hs

Conclusie inzake:

[Aanvrager]

1. Aanvrager van herziening is bij arrest van het Gerechtshof te Amsterdam van 24 juni 2003 vrijgesproken van het onder 3 primair, 4 primair en 5 primair tenlastegelegde en voor 1: afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen, 2: medeplegen van voorbereiding van een misdrijf waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaren of meer is gesteld, te weten het misdrijf als bedoeld in artikel 312 en/of 317 van het Wetboek van Strafrecht, terwijl de dader opzettelijk voorwerpen, stoffen en vervoermiddelen, kennelijk bestemd tot het in vereniging begaan van dat misdrijf, voorhanden heeft, 3 subsidiair, 4 subsidiair en 5 subsidiair: opzetheling, meermalen gepleegd en 6: handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie en het feit begaan met betrekking tot een vuurwapen van categorie II, meermalen gepleegd én handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie, meermalen gepleegd, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vier jaren. Deze veroordeling is, door de uitspraak van Uw Raad op 26 oktober 2004 (nr. 00037/04) waarbij aanvragers beroep in cassatie werd verworpen, onherroepelijk geworden.

2. De herzieningsaanvrage is namens aanvrager ingediend door mr. A.M. R. van Ginneken, advocaat te Utrecht.

3. Aan de aanvrage is het volgende voorafgegaan. Uit onderzoek door de Rijksrecherche op verzoek van het parket in Zutphen is gebleken dat in de periode van september 1997 tot en met maart 2006 de geursorteerproeven uitgevoerd door de gezamenlijke oefengroep Noord- en Oost-Gelderland regelmatige niet volgens de regels zijn uitgevoerd. Daarom is naar alle gewezen verdachten, ten aanzien van wie in het opsporingsonderzoek dat aan hun veroordeling voorafging, sprake is geweest van een geursorteerproef uitgevoerd door bedoelde oefengroep, een brief verzonden, met het advies om eventueel herziening aan te vragen bij de Hoge Raad der Nederlanden.

4. Als grondslag voor een herziening op deze grond kunnen krachtens het eerste lid, aanhef en onder 2 van art. 457 Sv slechts dienen een of meer door een opgave van bewijsmiddelen gestaafde omstandigheden van feitelijke aard die bij het onderzoek ter terechtzitting niet zijn gebleken en die het ernstige vermoeden wekken dat, ware(n) zij bekend geweest, het onderzoek der zaak zou hebben geleid hetzij tot vrijspraak van de veroordeelde, hetzij tot ontslag van rechtsvervolging, hetzij tot niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie, hetzij tot toepasselijkverklaring van een minder zware strafbepaling.

5. Uit de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen blijkt van twee te onderscheiden feitencomplexen. De kern van het eerste feitencomplex bestaat uit een op 3 augustus 2001 door drie personen gepleegde overval op een geldloper (feit 1). Bij deze overval zijn twee van diefstal afkomstige voertuigen gebruikt (feiten 3 en 4). De kern van het tweede feitencomplex wordt gevormd door de voorbereiding van een andere overval, waarvoor de verdachte op 18 augustus 2001 is gearresteerd (feit 2). Ook hier werd gebruikt gemaakt van een van diefstal afkomstige personenauto (feit 5). In die auto werden diverse goederen aangetroffen die met het voorbereiden van een overval in verband kunnen worden gebracht, waaronder wapens en munitie (feit 6).

6. Het bewijs van het tweede feitencomplex berust niet op de resultaten van geurproeven. De feitelijke omstandigheid waarop de aanvrage steunt, kan derhalve niet het ernstige vermoeden wekken dat de bewezenverklaringen ten aanzien van de feiten 2, 5 en 6 onjuist zijn. Voor het bewijs van het eerste feitencomplex (de feiten 1, 3 en 4) is wél gebruik gemaakt van geurproeven. Het gaat om een drietal geurproeven, die stuk voor stuk aanvrager in verband brengt met (onderdelen van) één van de auto's die bij de overval zijn gebruikt.

7. Bewijsmiddel 14 betreft het relaas van een geurproef met speurhond Max en begeleider [betrokkene 1], afgenomen op vrijdag 28 september 2001. [Betrokkene 1] is werkzaam bij de technische recherche van de regiopolitie Noord en Oost Gelderland. Speurhond Max nam een geurovereenkomst waar tussen aanvrager en het stuur.

8. Bewijsmiddel 16 betreft het relaas van een geurproef met speurhond Barry en begeleider [betrokkene 2], afgenomen op donderdag 15 november 2001. [Betrokkene 2] is werkzaam bij de technische recherche van de regiopolitie IJsseland. Speurhond Barry nam een geurovereenkomst waar tussen aanvrager en de zitting middenvoor.

9. Bewijsmiddel 17 betreft het relaas van een geurproef met speurhond Iggy en begeleider [betrokkene 3], afgenomen op donderdag 18 april 2002. [Betrokkene 3] is werkzaam bij de technische recherche van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland. Speurhond Iggy nam een geurovereenkomst waar tussen aanvrager en de linker voorstoel.

10. Het bewijs van aanvragers betrokkenheid bij het eerste feitencomplex berust in overwegende mate op de resultaten van deze drie geurproeven. Daarnaast heeft het Hof gebruik gemaakt van schakelbewijs. Het overwoog te dien aanzien:

"Het hof grondt zijn overtuiging dat het de verdachte is geweest die - in nauwe en volledige samenwerking met in ieder geval zijn medeverdachte [medeverdachte 1] - het onder 1, 3 subsidiair en 4 subsidiair bewezengeachte heeft begaan mede op de (sterk) overeenkomende werkwijze van verdachte en zijn mededaders bij het onder 2, 5 subsidiair en 6 bewezengeachte, te weten - onder meer - het gebruik van bivakmutsen/gezichtsbedekking, handschoenen, automatische wapens (op daarop gelijkende voorwerpen), chloor en gestolen auto's, een en ander zoals daarvan blijkt uit de opgenomen bewijsmiddelen. Het hof betrekt hier voorts in zijn overwegingen dat uit de gebezigde bewijsmiddelen terzake van het onder 2, 5 subsidiair en 6 bewezengeachte blijkt van samenwerking van - in ieder geval - de verdachte en [medeverdachte 1] voornoemd, alsmede van de omstandigheid dat de verdachte en [medeverdachte 1] ook voorafgaand aan de onder 2, 5 subsidiair en 6 tenlastegelegde feiten geen onbekenden van elkaar waren."

17. De betrouwbaarheid van de drie geurproeven is ter terechtzitting van het Hof onderwerp van discussie geweest. Naar aanleiding van een gevoerd verweer overwoog het Hof in zijn verkort arrest:

"Bespreking van een verweer

Het hof overweegt hieromtrent het volgende.

Voorzover aan de (verslaglegging van) de in de zaak van verdachte uitgevoerde geurproeven gebreken kleven, is niet aannemelijk geworden dat deze van dien aard zijn dat bewijsuitsluiting van de resultaten van die proeven daarvan het gevolg behoort te zijn. Het hof overweegt daartoe allereerst dat omtrent de data van veiligstellen van voormelde geurmonsters voldoende duidelijkheid is verkregen uit het verhoor op 30 januari 2003 van de verbalisant [verbalisant 1] ten overstaan van de rechter-commissaris in de rechtbank te Utrecht en het door de verbalisant [verbalisant 2] op verzoek van voormelde rechter-commissaris opgemaakte (aanvullend) proces-verbaal van 10 februari 2003. Het hof weegt in dit verband voorts mee dat in casu meerdere geurproeven zijn uitgevoerd waarbij door drie verschillende honden geurovereenkomst tussen geurmonsters en de geur van de verdachte werd waargenomen, terwijl de resultaten van de geurproeven bovendoen in belangrijke mate steun vinden in de overige bewijsmiddelen en in zoverre (derhalve) een aanvullend karakter dragen (cursivering van mij, Kn). Voor zover de raadsman de betrouwbaarheid van door middel van geurproeven verkregen resultaten in het algemeen ter discussie heeft willen stellen, acht het hof diens betoog onvoldoende concreet en specifiek, zodat daaraan reeds op die grond voorbij wordt gegaan."

11. De onderhavige geurproeven vallen in de periode waarvan achteraf is vast komen te staan dat daarin met regelmaat geurproeven, in strijd met de regels, niet "blind" zijn uitgevoerd.(1) Voorts kan worden vastgesteld dat de onderhavige geurproeven zijn uitgevoerd door hondengeleiders [betrokkene 1], [betrokkene 2] en [betrokkene 3], respectievelijk werkzaam bij de regiopolitie Noord en Oost Gelderland, IJsselland en Amsterdam-Amstelland. Aan de aanvraag is als Productie 3 gehecht de brief die vanwege het arrondissementsparket te Utrecht naar aanvrager is verzonden. De inhoud van die brief luidt als volgt, voor zover hier van belang:

"Bij het opsporingsonderzoek in uw zaak is destijds gebruik gemaakt van een geuridentificatieproef. Deze proef is uitgevoerd door de gezamenlijke oefengroep speurhondgeleiders van de politiekorpsen in Noord- en Oost Nederland.

Uit intern oriënterend onderzoek is gebleken dat bij de geuridentificatieproeven die in de periode september 1997 tot en met maart 2006 zijn afgenomen door de geurhondendienst van Noord- en Oost Gelderland, regelmatig niet conform het vastgestelde protocol is gewerkt. Met name omdat de speurhondgeleider, in afwijking van het protocol, vooraf wel op de hoogte was van de sorteervolgorde van de sorteerbuisjes. Recent is door het Gerechtshof Leeuwarden ten aanzien van twee van deze proeven bepaald dat de resultaten ervan niet als bewijs gebruikt mochten worden (...)."

12. Deze brief is niet geheel duidelijk. Gesproken wordt van geurproeven, uitgevoerd door "de gezamenlijke oefengroep speurhondengeleiders van de politiekorpsen in Noord- en Oost Nederland". Op het eerste gezicht vallen de speurhondengeleiders [betrokkene 2] en [betrokkene 3], die werkzaam zijn in andere politieregio's, hier niet onder. Er kan echter van uitgegaan worden dat het pijnpunt ligt bij de gezamenlijke oefengroep van de speurhondengeleiders van de korpsen in Noord en Oost-Nederland, ook wel "Oefengroep Oost" genoemd, of ook wel "Oefengroep Noord Oost".(2) Volgens een bericht op www.rijksrecherche.nl d.d. 27 november 2007 heeft er een inventarisatie plaatsgevonden van 220 geuridentificatieproeven die op de locatie van Oefengroep Oost zijn uitgevoerd door elders werkzame hondengeleiders. Tot de gezamenlijke oefengroep Oost behoorden derhalve kennelijk ook speurhondengeleiders afkomstig uit andere regio's. Het onderzoek door de Rijksrecherche richtte zich in elk geval mede op [betrokkene 2] en [betrokkene 3].(3)

13. Het Rijksrechercheonderzoek heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat zeven speurhondengeleiders strafrechtelijk zijn vervolgd, die volgens de Minister van Justitie allen afkomstig waren uit de Oefengroep Oost.(4) Op 11 december 2007 hebben zij terechtgestaan voor de Rechtbank te Zutphen wegens meineed.(5) Aan de hand van de opgevraagde rol van die zitting van de Rechtbank kan worden vastgesteld dat alle drie geleiders in de onderhavige zaak hebben terechtgestaan. Vier speurhondengeleiders zijn vrijgesproken, en drie zijn veroordeeld. De tenlasteleggingen hadden telkens betrekking op strafrechtelijke onderzoeken uit 2004 en 2005, zodat over de onderhavige geurproeven geen oordeel is gegeven. Wél heeft de Rechtbank in een aantal zaken overwogen dat de geurproeven regelmatig niet volgens de regels werden uitgevoerd. [Betrokkene 1] en [betrokkene 2] zijn veroordeeld, [betrokkene 3] is vrijgesproken. Alle uitspraken zijn onherroepelijk geworden.

14. Uit de vonnissen van de Rechtbank valt op te maken dat op maandag, de drukste dag, de meeste kans bestond dat de geurproef, in strijd met de regels, niet blind werd uitgevoerd. De onderhavige geurproeven werden op vrijdag 28 september 2001 ([betrokkene 1]), op 15 november 2001 ([betrokkene 2]) en op donderdag 18 april 2002 ([betrokkene 3]) uitgevoerd.

15. Met betrekking tot de vrijspraak van [betrokkene 3] heeft de Rechtbank in haar vonnis overwogen dat [betrokkene 3] stellig en consequent heeft verklaard dat hij altijd blind heeft gesorteerd en dat hij daarin wordt gesteund door verklaringen van een aantal medeverdachten.

16. Een en ander bracht mij ertoe nadere inlichtingen in te winnen. Het ging daarbij om de volgende door mij gestelde vragen:

17. Op 22 april 2008 heeft de Hoge Raad zich voor het eerst uitgesproken over aanvragen tot herziening die zijn gegrond op de geconstateerde onregelmatigheden bij de door de oefengroep Oost uitgevoerde geuridentificatieproeven.(6) Het gaat om twee arresten, die de volgende algemene, richtinggevende overwegingen bevatten:

"5.2.2. Uit het in de onder 4.1 vermelde brief genoemde onderzoek is volgens het openbaar ministerie gebleken dat in de periode september 1997 tot en met maart 2006 door de geurhondendienst Noord- en Oost-Gelderland regelmatig niet conform het vastgestelde protocol is gewerkt, waarbij in het bijzonder niet is voldaan aan het in het Keuringsreglement opgenomen voorschrift dat de hondengeleider de volgorde van de geurdragers niet kent. Ook al is bij dat onderzoek niet vastgesteld dat dit geldt voor alle door de genoemde geurhondendienst in de vermelde periode uitgevoerde geuridentificatieproeven en heeft het openbaar ministerie geen opgave gedaan van concrete geuridentificatieproeven die op de bedoelde onjuiste wijze zijn uitgevoerd, het openbaar ministerie heeft de kans dat de bedoelde onregelmatigheid zich in het onderhavige geval daadwerkelijk heeft voorgedaan klaarblijkelijk groot geacht.

5.2.3. Tegen deze achtergrond neemt de Hoge Raad aan dat in de gevallen waarin in de periode van september 1997 tot en met maart 2006 een geuridentificatieproef door de geurhondendienst Noord- en Oost-Gelderland in de desbetreffende strafzaak is uitgevoerd, dit onderzoek - behoudens concrete aanwijzingen van het tegendeel - heeft plaatsgevonden in strijd met het voorschrift dat de hondengeleider de volgorde van de geurdragers niet kent. Dat brengt mee dat ervan moet worden uitgegaan dat het resultaat van die geuridentificatieproef in die gevallen niet als voldoende betrouwbaar kan gelden.

5.2.4. Daarom moet in deze gevallen worden aangenomen dat het resultaat van de geuridentificatieproef niet zou zijn gebruikt voor het bewijs indien de rechter met de daarbij opgetreden onregelmatigheid bekend was geweest."

18. Daarmee lijkt de Hoge Raad een royale toepassing te hebben gegeven aan de in art. 457 lid 1 aanhef en onder 2e Sv voorziene herzieningsgrond. Aan de basis van het novum wordt het oordeel van het openbaar ministerie gelegd. Op grond van het feit dat het openbaar ministerie "klaarblijkelijk" de kans groot heeft geacht dat de proef "in het onderhavige geval" niet blind is uitgevoerd, wordt aangenomen dat inderdaad in strijd met de voorschriften is gehandeld (behoudens concrete aanwijzingen voor het tegendeel). Dat het openbaar ministerie die kans ook "in het onderhavige geval" groot heeft geacht, berust naar ik aanneem op het feit dat dit geval blijkens de door het openbaar ministerie verzonden brief tot de geïnventariseerde zaken hoort waarin de geurproef mogelijk onjuist is uitgevoerd. Het komt er dus op neer dat in alle gevallen waarin het openbaar ministerie de veroordeelde heeft aangeschreven en hem op de mogelijkheid van een herzieningsverzoek heeft gewezen als regel moet worden aangenomen - voor zover het de beoordeling van de herzieningsaanvrage betreft - dat de proef onjuist is uitgevoerd.

19. De redenering is dus niet dat de mogelijkheid dat de proef onjuist is uitgevoerd, het feit is dat maakt dat het resultaat daarvan in beginsel onbetrouwbaar moet worden geacht. Die toets vergt een veel intensievere beoordeling van de zaak. Er is dan ruimte om na te gaan hoe groot de kans in het concrete geval was. Er is dan ruimte om te beoordelen of er in het concrete geval werkelijk gegronde reden is om aan de betrouwbaarheid van de proef te twijfelen. De gedachte zal zijn dat die intensievere toets aan de rechter is die opnieuw over de zaak moet oordelen.

20. Gelet op het voorgaande neem ik aan dat er bij de beoordeling van de onderhavige herzieningsaanvraag geen ruimte is voor de redenering dat er - gelet op de omstandigheid dat (1) de proeven niet zijn uitgevoerd op dagen waarop het druk was en waarop de honden zwaar waren belast, (2) [betrokkene 3] door de Rechtbank is vrijgesproken, (3) sprake is van drie onafhankelijk van elkaar uitgevoerde proeven die qua resultaat met elkaar overeenstemmen en (4) dat er steunbewijs is in de vorm van schakelbewijs - onvoldoende grond is voor ernstige twijfel aan de betrouwbaarheid van de geurproeven. Ik zal die redenering dan ook niet beproeven.

21. Ik neem aan dat in de door de Hoge Raad gekozen benadering het feit dat [betrokkene 3] is vrijgesproken van meineed, niet een concrete aanwijzing kan opleveren dat de door deze [betrokkene 3] op 18 april 2002 begeleide sorteerproef blind is uitgevoerd. Bovendien zal, omdat er in elk geval vanuit moet worden gegaan dat de door [betrokkene 1] en [betrokkene 2] uitgevoerde proeven onbetrouwbaar zijn, hebben te gelden dat, nu het Hof haar oordeel over de betrouwbaarheid van de door [betrokkene 3] uitgevoerde proef mede heeft gebaseerd op deze twee onbetrouwbaar gebleken proeven, dit betrouwbaarheidsoordeel op losse schroeven is komen te staan.

22. Ik concludeer dat de Hoge Raad de aanvrage kennelijk ongegrond zal verklaren voor zover deze betrekking heeft op de feiten 2, 5 en 6. Ik concludeer voorts dat de Hoge Raad de aanvrage gegrond zal verklaren voor zover zij betrekking heeft op de feiten 1, 3 en 4, voor zover nodig de opschorting of schorsing van de tenuitvoerlegging van het gewijsde zal bevelen en de zaak zal verwijzen naar een gerechtshof dat nog niet over de zaak heeft geoordeeld, opdat de zaak op voet van art. 467, eerste lid, Sv opnieuw zal worden behandeld en afgedaan.

AG