Parket bij de Hoge Raad, 30-06-2022, ECLI:NL:PHR:2022:646, 21/00843

Op grond van artikel 236, lid 1, CDW wordt tot terugbetaling van rechten bij invoer overgegaan wanneer wordt vastgesteld dat het bedrag van de rechten op het tijdstip van betaling niet wettelijk verschuldigd was. Het Hof van Justitie heeft in een aantal arresten uitleg gegeven aan de in deze bepaling voorkomende woorden ‘wettelijk verschuldigd’.

In Transport Maatschappij Traffic⁸ heeft het Hof van Justitie bepaald dat het ontstaan van een douaneschuld voorafgaat en losstaat van de mededeling van de rechten. De mededeling kan niet van invloed zijn op het bestaan van de douaneschuld. Dit betekent dat het bedrag van de rechten bij invoer wettelijk verschuldigd blijven in de zin van artikel 236, lid 1, CDW, ook als dit bedrag niet in overeenstemming met artikel 221, lid 1, CDW aan de schuldenaar is meegedeeld. In het geval van Transport Maatschappij Traffic was de douaneschuld meegedeeld door een niet bevoegde autoriteit, maar dit was dus niet van invloed op het wettelijk verschuldigd zijn van de rechten.

Een vergelijkbaar geval deed zich voor in Road Air Logistics Customs⁹. In de zaak die tot dat arrest heeft geleid hadden de douaneautoriteiten de aangever niet gewezen op de mogelijkheid dat hij binnen een zekere termijn bewijs kon leveren over de plaats waar de douaneschuld is ontstaan. Op grond van vaste rechtspraak van het Hof van Justitie heeft dit tot gevolg dat de douaneautoriteiten niet tot inning van de rechten mogen overgaan. Echter, dit betekent niet dat de rechten niet wettelijk verschuldigd zijn.

In Ikea Wholesale¹⁰heeft het Hof van Justitie uitgelegd dat wanneer het Hof van Justitie een verordening waarbij antidumpingrechten zijn ingesteld ongeldig heeft verklaard, een importeur zich bij de nationale rechter op de ongeldigheid kan beroepen als van hem rechten zijn geheven op grond van die verordening en in beginsel recht op terugbetaling heeft van die rechten.¹¹

De onderhavige antidumpingrechten zijn in eerste instantie ingesteld bij verordening (EG) 1472/2006¹² en uitvoeringsverordening (EU) 1294/2009¹³. In C & J Clark International¹⁴ heeft het Hof van Justitie deze verordeningen ten aanzien van bepaalde producenten-exporteurs ongeldig verklaard. Het betreft de producenten-exporteurs die de door belanghebbende ingevoerde goederen hebben geproduceerd.

Op het eerste gezicht lijkt dit artikel in strijd met het hiervoor genoemde arrest Ikea Wholesale en met artikel 236, lid 1, CDW. Echter, ook hierover heeft het Hof van Justitie een arrest gewezen. In Deichmann¹⁶oordeelde het Hof van Justitie dat de Commissie van deze bevoegdheid gebruik mag maken. Het Finanzgericht Düsseldorf heeft in laatstgenoemde zaak de prejudiciële vraag gesteld of verordening (EU) 2016/223 geldig is, onder meer vanwege het bevel dat de Commissie over het niet-terugbetalen heeft gegeven.

Deze overwegingen roepen een aantal vragen op. In punt 84 overweegt het Hof van Justitie dat pas wanneer de Commissie de heropende procedure heeft afgerond, de nationale douaneautoriteiten de rechten kunnen bepalen en aan de schuldenaren meedelen. Maar betekent dit dan dat de rechten opnieuw moeten worden meegedeeld? Dit lijkt wat vreemd gelet op bevel van de Commissie om niet tot terugbetaling over te gaan van reeds meegedeelde en geïnde rechten. Of zou de Commissie hiermee hebben beoogd te verzekeren dat in de gevallen waarin de rechten nog binnen de verjaringstermijn opnieuw kunnen worden meegedeeld, de betaling van de rechten niet in gevaar komt?

Het argument van de A-G in punt 107 dat hij gebruikt om de importeurs een beroep op de verjaringsregel van artikel 221, lid 3, CDW te ontzeggen, kan ik niet volgen. Volgens de A-G is hun recht op terugvordering van het onverschuldigd betaalde door het verstrijken van de tijd vervallen, aangezien de in artikel 236, lid 2, CDW bedoelde termijn van drie jaar is verstreken. Echter Deichmann heeft binnen deze termijn een verzoek om terugbetaling gedaan. Dat de douaneautoriteiten hier pas veel later op beslissen, maakt niet dat het verzoek plotseling te laat is gedaan. Het Hof van Justitie heeft dit argument van de A-G ook niet overgenomen in het arrest.

Maar hoe zit het nou precies met de termijnen in Deichmann. Deichmann heeft in april 2010 zes partijen schoenen aangegeven voor het vrije verkeer.¹⁷ De douaneautoriteiten hebben op 10 mei 2010 een aanslag antidumpingrechten vastgesteld en deze aanslag hebben zij vervolgens aan Deichmann meegedeeld. Op 4 februari 2016 heeft het Hof van Justitie in C & J Clark International Puma de verordening op grond waarvan de antidumpingrechten waren geheven, gedeeltelijk ongeldig verklaard. Op dat moment waren de door Deichmann betaalde rechten dus niet wettelijk verschuldigd in de zin van artikel 236 CDW. De Commissie heeft op 17 februari 2016 uitvoeringsverordening (EU) 2016/223 vastgesteld, welke op 19 februari 2016 in werking is getreden.

Artikel 221, lid 3, CDW verwijst naar artikel 243 van hetzelfde wetboek waarin is vermeld dat het recht op beroep ook het recht op bezwaar maken omvat. Als de desbetreffende lidstaat derhalve de mogelijkheid van het maken van bezwaar in zijn nationale wetgeving heeft opgenomen wordt de verjaringstermijn geschorst vanaf het moment dat de belanghebbende bezwaar maakt tot het moment dat onherroepelijk op het beroep is beslist.¹⁸

Dit heeft tot gevolg dat wanneer een uitnodiging tot betaling door de rechter vanwege een formeel gebrek wordt vernietigd, bijvoorbeeld omdat de inspecteur heeft verzuimd de belanghebbende vooraf de gelegenheid te bieden te reageren op zijn voornemen een uitnodiging tot betaling uit te reiken of zoals in het geval van Deichmann dat aan de antidumpingprocedure een formeel gebrek kleeft, de inspecteur na een onherroepelijke uitspraak van de rechter in de zaak een nieuwe uitnodiging tot betaling kan uitreiken mits het formele gebrek wordt hersteld.¹⁹

Echter Deichmann, en ook belanghebbende, procedeert niet over de aan hem gedane mededeling tot betaling van de rechten, maar heeft een verzoek om terugbetaling ingediend. Het is de vraag of ook in dat geval geldt dat de termijn voor het doen van een mededeling gedurende de beroepsprocedure is geschorst. Gelet op de tekst van artikel 221, lid 3 CDW lijkt dit artikel alleen te zien op het doen van de mededeling en een daartegen gericht beroep. Dit zou betekenen dat de rechten vanwege het tijdsverloop niet meer rechtsgeldig aan Deichmann en aan belanghebbende konden worden meegedeeld, nadat de Commissie de antidumpingrechten opnieuw heeft ingesteld.

Daarmee wordt het cruciaal of de douaneautoriteiten gehouden waren de verzoeken om terugbetaling toe te kennen en de rechten opnieuw mee te delen.

De regel dat de boeking voorafgaat aan de mededeling, maakt de eerder aangehaalde overweging in punt 84 van Deichmann wellicht verklaarbaar. Pas nadat de Commissie haar onderzoek heeft afgerond en de antidumpingrechten opnieuw heeft ingesteld tegen de juiste tarieven, kunnen de douaneautoriteiten de rechten bepalen, boeken en aan de schuldenaren meedelen.

Een andere invalshoek is dat de terugwerkende kracht die de Commissie aan de verordening heeft toegekend, tot gevolg heeft dat de boeking en mededeling van de douaneschuld die in eerste instantie zijn gedaan achteraf bezien juist waren. Dit zou betekenen dat de douaneschuld niet opnieuw geboekt en medegedeeld hoeft te worden. Punt 84 van Deichmann zou dan alleen betrekking hebben op schulden die nog niet of niet geheel zijn geboekt en medegedeeld. Ik meen dat deze invalshoek de juiste is. Het toekennen van terugwerkende kracht aan de verordening, stelt de Commissie in staat het aan de oorspronkelijke verordening klevende gebrek te herstellen en uitvoering te geven aan het arrest van het Hof van Justitie waarin dit gebrek is geconstateerd. Uit Deichmann volgt dat de handelswijze van de Commissie geoorloofd is en dat de Commissie daarmee niet in strijd handelt met het verbod van terugwerkende kracht of met de verjaringsregel van artikel 221, lid 3, CDW.

Bij uitvoeringsverordening (EU) 2016/1731 heeft de Commissie de antidumpingrechten opnieuw ingesteld. Deze verordening heeft mede betrekking op een exporteur waarvan belanghebbende het schoeisel heeft betrokken. De verordening is gepubliceerd in het Publicatieblad van de EU van 29 september 2016. Volgens overweging 66 van de considerans van de verordening is deze onmiddellijk van toepassing op de toekomstige gevolgen van een bestaande situatie. Een verzoek om terugbetaling waarover nog geen definitieve beslissing is genomen, vormt volgens dezelfde overweging een bestaande situatie. In artikel 1 van deze verordening is vervolgens bepaald dat een antidumpingrecht wordt ingesteld op schoeisel dat in de EU werd ingevoerd tijdens de toepassingsperiode van verordening (EG) nr. 1472/2006 en uitvoeringsverordening (EU) nr. 1294/2009. Dit zijn de door het Hof van Justitie ten aanzien van bepaalde producenten-exporteurs ongeldig verklaarde verordeningen. Bij het Hof van Justitie is thans een zaak aanhangig over de geldigheid van uitvoeringsverordening (EU) 2016/1731. Het betreft een hogere voorziening tegen een arrest van het Gerecht van de Europese Unie (het Gerecht). In dit arrest heeft het Gerecht de grieven aangaande de ongeldigheid van de verordening verworpen.²¹ De hogere voorziening is bij het Hof van Justitie geregistreerd onder nummer C-507/21 P.

Met betrekking tot een andere exporteur waarvan belanghebbende het schoeisel heeft betrokken, heeft de Commissie uitvoeringsverordening (EU) nr. 2016/1647²² vastgesteld. Bij deze verordening is het antidumpingrecht eveneens opnieuw ingesteld. Het Hof van Justitie heeft in een arrest in 2019 geoordeeld dat niet is gebleken van feiten of omstandigheden die de geldigheid van deze verordening kunnen aantasten.²³

In 2020 heeft de Hoge Raad een arrest gewezen in een zaak die vergelijkbaar is met die van belanghebbende. Nadat de Hoge Raad in deze procedure prejudiciële vragen heeft gesteld²⁴, heeft het Hof van Justitie de verordening op grond waarvan in die zaak antidumpingrechten zijn geheven ongeldig verklaard.²⁵ Vervolgens heeft de Hoge Raad de uitnodiging tot betaling vernietigd.²⁶ Dit is opmerkelijk, aangezien de Commissie reeds een verordening had uitgevaardigd waarin zij heeft aangekondigd de antidumpingprocedure te heropenen en de douaneautoriteiten heeft opgedragen niet tot terugbetaling van de antidumpingrechten over te gaan.²⁷

De zaak die aan de orde was in het hiervoor bedoelde arrest verschilt echter op twee belangrijke punten van die van belanghebbende. In de eerste plaats had de Commissie op het moment dat de Hoge Raad in die zaak arrest wees nog geen verordening vastgesteld waarbij de antidumpingrechten opnieuw (en met terugwerkende kracht) zijn ingesteld.²⁸ Op dat moment waren de rechten derhalve niet wettelijk verschuldigd. In de tweede plaats ging het in die zaak om een beroepsprocedure tegen een uitnodiging tot betaling. In de zaak van belanghebbende gaat het om een procedure met betrekking tot een verzoek om terugbetaling. Deze verschillen rechtvaardigen mijns inziens een andere afloop van de procedure.