Parket bij de Hoge Raad, 21-11-2025, ECLI:NL:PHR:2025:1285, 25/02194

Deze zaak gaat over oud recht, nl. de splitsingsvrijstelling in de overdrachtsbelasting zoals die luidde tot 1 juli 2025. Op die datum is die vrijstelling ontkoppeld van de splitsings-vrijstelling in de vennootschapsbelasting omdat die koppeling tot te een ruime vrijstelling en tot te veel discussie leidde. Onder het nieuwe regime moet (i) het vastgoed bij splitsing overgaan als onderdeel van een onderneming die (ii) drie jaar moet worden voortgezet en moet (iii) de verkrijgende vennootschap een soortgelijk belang krijgen als zij voordien had, dat (iv) drie jaar moet worden aangehouden. Daar staat tegenover dat een ruziesplitsingsvrijstelling is ingevoerd. Onder de nieuwe regeling zou de belanghebbende de vrijstelling niet deelachtig worden voorzover haar indirecte belang in het vastgoed van de splitsende vennootschap na de splitsing is toegenomen ten opzichte van de situatie vóór splitsing.

De belanghebbende hield tot 17 november 2020 de helft van de aandelen in [A] BV (de splitsende vennootschap). De andere helft was in handen van [D] BV. [A] BV had een onroerende zaak in Nederland en een onroerende zaak in Duitsland.

De splitsende BV [A] BV is op 17 november 2020 juridisch gesplitst in twee nieuwe vennootschappen, [C] BV (nieuw) en [B] BV. De belanghebbende verkreeg alle aandelen [B] BV; [D] BV verkreeg alle aandelen [C] BV (nieuw). Beide onroerende zaken zijn onder algemene titel overgegaan naar [B] BV, die daardoor meteen bij ontstaan een onroerende-zaakrechtspersoon (OZR) werd (art. 4 Wet op belastingen van rechtsverkeer (Wet BvR)). Belanghebbendes belang in het vastgoed steeg daardoor van 50% naar 100%. Schematisch:

De inspecteur heeft de splitsingsvrijstelling (art. 15(1)(h) Wet BvR jo. art. 5c Uitvoeringsbesluit belastingen van rechtsverkeer (UBBvR)) toegepast op [B] BV’s verkrijging van de Nederlandse onroerende zaak (de vastgoedverkrijging), maar niet op belanghebbendes verkrijging van de aandelen [B] BV (de OZR-aandelenverkrijging). Zich baserende op een beleidsbesluit van de Staatssecretaris,¹ meent hij dat overdrachtsbelasting is verschuldigd over de waarde van belanghebbendes middellijke belang in de Nederlandse onroerende zaak direct ná de splitsing minus de waarde van haar middellijke belang daarin direct vóór de splitsing.

Volgens de Rechtbank valt onder de term ‘verkrijging’ in art. 15(1) Wet BvR niet alleen de vastgoedverkrijging door [B] BV, maar ook belanghebbendes OZR-aandelen-verkrijging omdat ook die verkrijging rechtstreeks en van rechtswege volgt uit de splitsing.

Het Hof overweegt (i) dat de wetgever niet de mogelijkheid onder ogen heeft gezien dat door een zuivere juridische splitsing een OZR kan ontstaan en (ii) dat belanghebbendes aandelenverkrijging onlosmakelijk samenhangt met de vastgoedverkrijging door [B] BV. Nu niet duidelijk is wat de besluitgever bij de toepassing van art. 5c UBBvR in dit geval bedoeld zou hebben, is het Hof bij de tekst van de wet gebleven, meewegende dat u in HR BNB 2019/37² (Doorkijk III) zonder beperking verwijst naar ‘een vrijstelling ingevolge artikel 15 WBR’. Het Hof heeft het hogere beroep van de Inspecteur ongegrond verklaard.

De Staatssecretaris stelt één middel voor met vier klachten: (i) de verkrijging van aandelen wordt niet expliciet genoemd in art. 5c UBBvR en dier verkrijging geschiedt ook niet onder algemene titel, (ii) de ruime reikwijdte van de vrijstelling die het Hof aanneemt, kan niet op de parlementaire geschiedenis worden gebaseerd. Voor de aandeelhouders is geen faciliteit in het leven geroepen en uit de wetsgeschiedenis volgt dat de aandeelhouders niet in een fiscaal gunstiger positie mogen komen (claimbehoud); vrijstelling van overdrachtsbelasting is geen uitstel maar afstel van heffing, (iii) naar haar doel en strekking is de vrijstelling in casu niet van toepassing omdat uit de wetsgeschiedenis blijkt dat voorkomen moet worden dat transacties die naar doel en strekking van de Wet BvR belast zijn, buiten die heffing blijven, en (iv) het doorkijkarrest HR BNB 2019/37 is in casu niet relevant omdat de belanghebbende ook bij rechtstreekse verkrijging van de onroerende zaak overdrachtsbelasting verschuldigd zou zijn geweest.

Ad klacht (i): art. 15(1)(h) Wet BvR stelt vrij “(...) de verkrijging (...) bij (...) splitsing” en art. 5c(1) UBBvR bepaalt nader dat die vrijstelling van toepassing is “(...) wanneer sprake is van overgang van vermogen onder algemene titel in het kader van een splitsing van een vennootschap (...)”. Art. 15(1)(h) Wet BvR zegt niet op welk object de vrijgestelde ‘verkrijging bij splitsing’ ziet. Ook de aandelen worden ‘bij splitsing’ verkregen, dus hun verkrijging wordt tekstueel niet uitgesloten. In belanghebbendes geval is ook onmiskenbaar ‘sprake van overgang van vermogen onder algemene titel in het kader van een splitsing’, zoals art. 5c(1) UBBvR eist. Die bepaling zegt niet dat (ook) de aandelen onder algemene titel moeten overgaan, maar slechts dat er (enig) ‘vermogen’ onder algemene titel moet overgaan. Dat is het geval. De verkrijging van aandelen is bovendien onontkoombaar ‘wanneer sprake is van overgang van vermogen onder algemene titel in het kader van een splitsing van een vennootschap’. Ik meen daarom dat klacht (i) strandt. Grammaticale interpretatie sluit vrijstelling van de aandelenverkrijging niet uit.

Ad klacht (ii): de parlementaire geschiedenis waarop de Staatssecretaris zich beroept, gaat niet over de overdrachtsbelasting, maar over de inkomsten-, vennootschaps- en dividend-belastingen, waar claimbehoud inderdaad een issue is. De overdrachtsbelasting wordt niet genoemd. Bij vrijstelling van overdrachtsbelasting is claimbehoud over enige ‘meerwaarde’ of stille reserve ook niet aan de orde. Uit die wetsgeschiedenis volgt dus niet dat de splitsingsvrijstelling (ook) in de overdrachtsbelasting gericht zou zijn op claimbehoud. De wetgever heeft kennelijk niet gedacht aan de mogelijkheid dat door een zuivere splitsing een OZR ontstaat, zoals in casu. Het mogelijke onbedoelde gebruik dat de Staatssecretaris schetst, lijkt mij ver gezocht en niet van dien aard dat er op geadviseerd kan worden, mede gegeven dat art. 5c(1) UBBvR de vrijstelling onthoudt aan splitsingen die in overwegende mate zijn gericht op het ontgaan of uitstellen van belastingheffing. Nu niet in geschil is dat de vastgoedverkrijging door [B] BV vrijgesteld is, is de litigieuze splitsing kennelijk onbetwist zakelijk. Ik meen daarom dat ook klacht (ii) strandt. Wetshistorische interpretatie sluit vrijstelling van de aandelenverkrijging evenmin uit.

Ad klacht (iii): uit de wetsgeschiedenis volgt inderdaad dat de splitsingsvrijstelling moet voorkomen dat de overdrachtsbelasting bedrijfseconomisch wenselijke splitsingen belemmert en tegelijk voorkomen moet worden dat transacties die naar doel en strekking van de Wet BvR belast zijn, via splitsing buiten de heffing blijven. De eerste doelstelling noopt in casu niet tot weigering van de vrijstelling omdat heffing bij de aandeelhouder van de verkrijgende BV wel degelijk een fiscale belemmering lijkt te kunnen zijn van een – kennelijk onbetwist zakelijke - splitsing. Waar het dan op aankomt, is of belanghebbendes aandelenverkrijging naar doel en strekking van de overdrachtsbelasting belast zou moeten zijn. De doelstelling om te voorkomen dat naar doel en strekking van de Wet BvR niet vrij te stellen transacties toch vrijgesteld worden is door de wetgever kennelijk geoperationaliseerd in de zakelijkheidstoets. Niet in geschil is dat de litigieuze splitsing zakelijk was. In zoverre biedt ook teleologische interpretatie de Staatssecretaris geen steun. Hem moet wel toegegeven worden dat vrijstelling in casu meebrengt dat belanghebbendes aanvankelijke indirecte 50%-belang bij het vastgoed onbelast aangroeit tot een indirect 100%-belang en dat de splitsing het feitelijke effect heeft dat [D] BV’s belang bij het vastgoed onbelast overgaat naar de belanghebbende. Men kan betwijfelen of dat de bedoeling was, maar uit tekst noch wetsgeschiedenis volgt dat het niet de bedoeling was. Dat vrijstelling niet de bedoeling is als vrijstelling niet de bedoeling is, laat zich horen, maar gegeven dat de wetgever niet gedacht heeft aan belanghebbendes geval, weten wij niet wat zijn bedoeling zou zijn geweest als hij er wél aan gedacht had. Toen hij er eenmaal aan dacht, achtte de besluitgever het kennelijk noodzakelijk om het besluit zodanig te wijzigen dat aandelenverkrijging zoals in casu niet meer vrijgesteld zou zijn. De fiscus heeft teleologisch mogelijk een punt, maar slechts veronderstelde doelen kunnen mijns inziens niet weigering rechtvaardigen van een vrijstelling waaraan wettekst noch wetsgeschiedenis in de weg staat.

Ad klacht (iv) meen ik met de Staatssecretaris dat HR BNB 2019/37 geen licht werpt op ons geval, maar dat dat ’s Hofs oordeel niet aantast, nu het mijns inziens rechtskundig juist is. Het omgekeerde doorkijkargument van de Staatssecretaris (rechtstreekse verkrijging van de onroerende zaak door de belanghebbende zou belast zijn geweest) lijkt mij evenmin verhelderend. Zo’n verkrijging zou immers geen verkrijging bij splitsing zijn, zodat de vraag naar toepasselijkheid van de vrijstelling niet zou kunnen rijzen: zonder splitsing uiteraard geen splitsingsvrijstelling. Bovendien doet zich bij rechtstreekse verkrijging niet het probleem voor waar de zaak om draait: als de belanghebbende rechtstreeks het vastgoed verkrijgt, worden niet van rechtswege aandelen uitgereikt, laat staan in het kader van enige splitsing, zodat de vraag niet kan rijzen of aandelenverkrijging onder de splitsingsvrijstelling valt. Het springende punt (het door de splitsing ontstaan van OZR-aandelen) zou zich niet voordoen.

Ik geef u in overweging het cassatieberoep van de Staatssecretaris ongegrond te verklaren.