NTFR 2021/3851 - Doe weer normaal, want met onwillige honden is het slecht hazen vangen: de Belastingdienst anno 2021

NTFR 2021/3851 - Doe weer normaal, want met onwillige honden is het slecht hazen vangen: de Belastingdienst anno 2021

mdWN
mr. drs. W.A.P NieuwenhuizenMr.drs. W.A.P. Nieuwenhuizen is werkzaam als zelfstandig belastingadviseur bij btw-adviseur.nl, raadsheer plv. Hof Den Haag en universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam, tevens redactielid NTFR.
Bijgewerkt tot 18 november 2021

Laten we er geen doekjes om winden. De Belastingdienst verkeert in een crisis. De zwarte lijst FSV laat zien dat het angstbeeld van kafkaëske situaties al in onze maatschappij wortel heeft geschoten. De toeslagenaffaire is het topje van de ijsberg van wat er binnen dit overheidsapparaat mis kan gaan en maar niet opgelost wordt. De fiscale en overige regelgeving waarin het belastingrecht moet opereren, kenmerkt zich door een omvang als nooit tevoren in combinatie met een drang naar regelzucht en incidentenpolitiek. De riante vertrekregeling, waarbij zeer ervaren en deskundige fiscalisten de dienst verlieten, in combinatie met een jarenlange vacaturestop en dito bezuinigingen, zorgt voor een katalysator aangaande het disfunctioneren van de dienst. De zaak implodeert.

In mijn laatste Opinie (november 2020) schreef ik dat het roer om moest: een serieuze kapitaalinjectie is noodzakelijk; investeer in mensen met goede, diepgaande en vooral juridische opleidingen; zet het zittende management (zowel hoog als laag) de dienst uit, omdat zij dit hebben laten gebeuren. Maar ik voorspelde al dat dat – ook niet na openbare hoorzittingen – niet zou gaan plaatsvinden. Ik haalde een anonieme dicht aan over een vergadering van de Staten van Hollandt (spelling 17e eeuw – voor de woordverbeteraars onder ons heb ik de tekst maar teruggebracht naar de 21e eeuw): ‘Ze dronken een glas, deden een plas, en alles bleef zoals het was’.

Merken we enige verandering? Een jaar later kunnen we constateren dat er niet bepaald progressie zit in de oplossing van slechts een van de misstanden, de toeslagenaffaire. Zelfs de dossiers die daar op tafel liggen worden niet opgelost. Twee staatssecretarissen zijn niet in staat een deuk in een pakje boter te slaan. Ik heb medelijden met ze. Zij kunnen het ook niet helpen. Ze staan ook machteloos tegenover de vierde macht. Ze hebben geen macht, geen budget en geen ruimte gekregen van hun collega’s. Ze passen op de toko. Niet meer, niet minder. Ze kunnen niemand aan de kant zetten. Ze zijn voor informatie volledig afhankelijk van de vierde macht. De Kamer steunt hen niet; sterker nog, er heerst alleen een afrekencultuur. En … laten we wel wezen, zelfs mét macht zouden ze het niet durven; politieke angsthazerij. Politieke leiders die roepen dat er een nieuwe bestuurscultuur moet komen, blijken zelf de grootste beoefenaren van de oude bestuurscultuur te zijn en kunnen in hun lust naar macht alleen de gereedschappen hanteren van hetgeen zij geleerd hebben in het door hen geliefde, maar inmiddels verguisde House of Cards. Hoe doorzichtig. En het blijft maar doorgaan.

Abnormaal: aangifte doen voor een klant

Ik ben inmiddels ruim zeventien jaar ‘zelfstandig belastingadviseur’, oftewel een éénpittertje, een zzp’er. Voor mij geen duur kantoorgebouw; ik werk op mijn zolderkamer. Voor mij geen automatiseringsafdeling; ik klooi maar wat aan. Voor mij geen dure Tesla; een gedegen Volvo helpt mij van A naar B. Voor mij geen dure softwarepakketten … oei, dat laatste wordt nu een probleem.

Voor een paar buitenlandse klanten (voornamelijk buitenlandse bedrijven) die vanuit Nederland goederen leveren in de Europese Unie, doe ik de btw-aangifte. Ik help ze met het op juiste wijze – voor de btw – handeldrijven, en rapporteer vervolgens hun transacties door middel van kwartaalaangiften. Eerst deed ik dat via de blauwe enveloppe. Natuurlijk, dat is buitengewoon inefficiënt. Wat ik uit mijn computer haalde en met de pen op het blauw-roze formulier schreef, moest door datatypisten bij de Belastingdienst weer worden ingevoerd. Het doen van een digitale aangifte bood uitkomst. De site van de Belastingdienst kreeg een inlogpagina en iedereen kon digitaal aangifte doen. Ik kreeg van mijn klanten – of van de Belastingdienst – een inlognaam en een wachtwoord. De papieren aangifte werd onmogelijk gemaakt. Meer dan tien jaar geleden kwam ik ze als raadsheer plv. bij het Hof Arnhem nog tegen: belastingplichtigen die bij de rechter uit ‘geloofsovertuiging’ weigerden een digitale aangifte te doen. En belastinginspecteurs – dat sierde hen – die de belastingplichtigen aan alle kanten ter wille wilden zijn. Die aanboden hen te helpen, ze zelfs papieren aangiften beloofden. Het was een kwestie van tijd en toen was iedereen gewend aan de nieuwe digitale werkelijkheid.

Nu gebeurt er iets soortgelijks. Maar let wel: anders, en … de welwillende inspecteurs … zijn er niet meer, althans … zijn niet meer bereikbaar. Ruim een jaar geleden verscheen op de inlogpagina van belastingdienst.nl dat de Belastingdienst toe werkt naar één portaal (waren er dan meerdere?): Mijn Belastingdienst Zakelijk. Klinkt lekker. ‘Daar kunt u nu voor bijna alles terecht. Veel ondernemers zijn dan ook al overgestapt. Regelt u uw btw-zaken nog via het oude portaal voor ondernemers? Dan adviseren we u om over te stappen naar een andere aangiftemethode. Want btw-zaken over 2022 en daarna kunt u alleen nog regelen via ons nieuwe portaal Mijn Belastingdienst Zakelijk, via administratiesoftware of via een fiscaal dienstverlener.’

Klinkt allemaal goed. Maar … die fiscaal dienstverlener ben ik toch? Nou … nee. ‘De Belastingdienst vindt het belangrijk dat ondernemers hun belastingzaken voortaan nog veiliger en gebruiksvriendelijker kunnen regelen.’ Klinkt nobel! Maar, beste lezer, u voelt het al aankomen … ik heb een poging gedaan. Ik kan aardig overweg met computers en heb nog nooit een automatiseringsafdeling nodig gehad. Sterker nog, ik maak mijn eigen database voor jurisprudentie, weet leuke programmaatjes te schrijven, ben zelfs begonnen met appjes maken, maak mijn eigen websites. Maar met mijn DigiD kon ik alleen mijn eigen btw-aangifte indienen. Links liepen dood wanneer ik via mijn DigiD de btw-aangifte van mijn klanten wilde doen. Maar Ik ben toch die ‘fiscaal dienstverlener’ waarover de site het heeft? Het kan toch niet zo zijn dat ook ik een ‘fiscaal dienstverlener’ moet inschakelen?

Dus wat dan? Hoe bespreek je dit met de Belastingdienst? Er is maar één telefoonnummer: 0800-0543. Je kunt niet meer naar een belastingkantoor gaan en het bespreken. Je kunt niet meer een belastingkantoor bellen en vragen naar een medewerker. Je kunt niet eens meer een inspecteur die je kent, bellen voor een vraagje. Dus … uren gebeld met 0800-0543, het verhaal verteld, doorverbonden worden, verhaal herhalen, enzovoort. Allemaal uiterst vriendelijk en beleefd aan de andere kant van de lijn, maar niemand had verstand van zaken. Ik werd uiteindelijk verwezen naar e-herkenning.nl, een website. Want er moest een ‘e-herkenning’ komen; dat was het toverwoord.

Dus ik op het web op zoek naar dit fenomeen. E-herkenning. Hoe doe je dat met een Amerikaans bedrijf? Amerikanen die de btw al moeilijk kunnen begrijpen en hen dan ook nog eens opzadelen met een e-herkenning die in Nederland haar intrede doet? E-herkenning, yes this means ‘e-recognition’. Maar een e-herkenning die niet eens door Nederlandse overheidsinstanties wordt aangeboden. Dus anders dan DigiD niet voor iedereen toegankelijk. Sterker nog: je moet er nog fors voor betalen ook om ‘herkend’ te worden door een niet-overheidsinstantie! Dat is toch merkwaardig? En dat wordt ons nu opgelegd door de Staat.

Opnieuw maar 0800-0543 gebeld. En na nog een keer het verhaal vertellen, doorverbonden worden, verhaal vertellen, weer doorverbonden worden, enzovoort .. een dame die het meteen leek te begrijpen. Zij had mijn BSN en 06 (indrukwekkend en vertrouwenwekkend), en ik zou binnen een paar dagen een brief krijgen waarop ik kon reageren en waarop ik mijn cliënten kon vermelden waarvoor ik dan aangifte zou mogen gaan doen. Dat klonk veelbelovend … De brief is nooit gekomen.

Dan zelf maar een brief opgesteld. Nee, niet één brief, twee brieven. Geheel gelijkluidend. Eén naar mijn eigen belastingkantoor (in mijn woonplaats) en één naar Heerlen. Om geen dag verloren te laten gaan meldde ik naast mijn eigen BSN-nummer en btw-nummer ook alvast maar de btw-nummers en namen van mijn buitenlandse cliënten. Voor de zekerheid de brieven maar aangetekend verstuurd, want een brief wil weleens – zo is helaas mijn ervaring – niet aankomen. En e-mailen (te modern?) of faxen (oei, wat ouderwets) kun je met de Belastingdienst niet. Het enige communicatiemiddel is dus ‘de brief’ (wat modern) of het doolhof van De BelastingTelefoon.

Na twee weken een alleraardigste en beleefde juffrouw aan de telefoon: ‘Ik bel u maar op, want anders zult u zich afvragen wat er gebeurt. Wij kunnen uw brief niet in behandeling nemen.’ O, wat naar, waarom niet? ‘U hebt verschillende btw-nummers en namen van bedrijven in de brief genoemd, en dan mogen wij vanwege de AVG uw brief niet in behandeling nemen.’ Maar … ik ben belastingadviseur … fiscaal dienstverlener … en de AVG … hoe kan ik dan nog corresponderen met de Belastingdienst? Via e-herkenning dan?

Weet u, ik werd niet eens meer boos. Ik was alleen maar diepbedroefd. Hoever zijn we van de weg geraakt? Wie bedenkt dit? Het heeft zo langzamerhand geen zin meer om hierover in discussie te gaan. De medewerkers van de Belastingdienst blijven allervriendelijkst, maar … kunnen niets, doen niets. De wet (welke en waar staat het overigens?) is de wet. De wet kunnen ze niet veranderen, vinden ze, zeggen ze. En … dat voeg ik er maar aan toe: ze willen het ook niet, want dan moet je te veel doen, te veel nadenken. Onverschillig zijn is veel makkelijker. De vierde macht is oppermachtig. De vierde macht laat zich niet sturen door de uitvoerende macht (verantwoordelijke bewindslieden). En die vierde macht is de weg kwijt, staat niet meer open voor rede, is niet meer in staat normaal te doen.

Dat is de reden waarom al die managers de deur uit moeten. Zij zagen en zien alleen een grote organisatie die zich zou moeten meten met de Googles, Facebooks en andere organisaties die evenmin bereikbaar zijn. Daarom worden onder het mom van ‘goed voorbeeld doet goed volgen’ deze organisaties gekopieerd. Maar de Belastingdienst is geen bedrijf. De Belastingdienst is een rechtsinstituut.

Doe weer normaal

Toen ik 35 jaar geleden benoemd werd tot belastinginspecteur, moest ik de belofte afleggen. Voor mij – als jurist – een heilig moment. Ik beloofde naar eer en geweten mijn functie te zullen vervullen. Eer en geweten. Een van mijn docenten, emeritus-hoogleraar en belastinginspecteur, had een hekel aan constructies. Dat was – vergezeld van zijn Limburgse tongval –‘fiscale viespeukerij’, verwerpelijk, en dus moest je dat aanpakken. Maar ook hield hij ons voor: ‘met onwillige honden is het slecht hazen vangen’. Zorg dat je in gesprek/in contact bent met de samenleving en zorg ervoor dat je een goede band hebt met die samenleving. De ‘honden’ zijn de samenleving, en de ‘hazen’ zijn de belastingopbrengsten. Zonder een willige samenleving wordt het moeilijk belastinginkomsten binnen te halen. Willige honden zullen bereid zijn om geen constructies toe te passen. Het is een geven en nemen. En zo ging ik als inspecteur de strijd aan met verhuurconstructies, maar trof ik ook regelingen op gebieden waar het recht niet recht was maar krom en zag ik zo nu en dan wat door de vingers. Maar dat mag tegenwoordig allemaal niet meer. De menselijke maat is opgeofferd aan regels en managers. Geen wonder dat de samenleving dan de randen van de regelgeving opzoekt en verhardt.

De tijd van rechtvaardigheid, van de menselijke maat, moet terugkeren. Hoe beginnen we daarmee? Gewoon, door weer eens normaal tegen elkaar te doen. Door met elkaar in gesprek te gaan en te luisteren naar elkaar. Zorg ervoor dat mensen elkaar weer kunnen spreken. Zorg ervoor dat de belastingambtenaar – die net zo gewoon is als u en ik – weer met ons in gesprek kan en ons wil helpen én kan helpen. Zorg ervoor dat de belastingambtenaar niet meer in een keurslijf zit en niets mag. Geef hem de ruimte, geef hem de middelen. Schaf die BelastingTelefoon af. Zorg weer voor een telefonist bij het belastingkantoor en zorg dat die gewoon kan doorschakelen naar een collega op kantoor. Zorg weer voor een echt bezoekadres. Zorg ervoor dat iemand de tijd neemt voor de welwillende belastingplichtige. Dat is niet ouderwets, dat is normaal. Dat doe ik toch ook met mijn klanten? Anders hou ik toch geen klant over?

Beste politieke leiders, doe hier wat aan. Investeer in medewerkers van de Belastingdienst en zorg er op die manier voor dat de Belastingdienst weer normaal doet, want met onwillige honden is het moeilijk hazen vangen.