NTFR 2023/1066 - Hardheidsclausule in de Invorderingswet gewenst?

Met de invoering van de hardheidsclausule in de Invorderingswet zal de minister bevoegd worden de wet bij een onbillijkheid van overwegende aard terzijde te stellen.⁵ De eerste vraag die opkomt bij het beoordelen van de noodzaak van een hardheidsclausule is dan ook welke ruimte de wet de ontvanger nu al geeft.

Uitstel van betaling en kwijtschelding van belasting is opgenomen in art. 25 en 26 Invorderingswet 1990 (Iw 1990). Het betreffen beide ‘kan’-bepalingen: het is aan de ontvanger om uitstel of kwijtschelding al dan niet te verlenen. Deze mogelijkheden worden vervolgens nader uitgewerkt in de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 (Uitv.reg. IW 1990). Bij kwijtschelding valt daarbij op dat dit vooral heeft geleid tot het uitsluiten van een aantal gevallen waarbij de ontvanger géén kwijtschelding mag verlenen (art. 8 Uitv.reg. IW 1990). Bijvoorbeeld indien het feit dat het niet betalen van de aanslag aan de belastingplichtige⁶ is toe te rekenen. Wat aan de belastingplichtige is toe te rekenen is vanzelfsprekend voor discussie vatbaar. Maar valt de belastingplichtige in kwestie niet onder een van de beperkende uitzonderingen, dan heeft de ontvanger, althans wettelijk gezien, alle ruimte om naar eigen believen maatwerk te verlenen.

Deze wettelijke ruimte wordt vervolgens beleidsmatig ingeperkt, doordat de ontvanger gebonden is aan het beleid dat hem van hogerhand wordt opgelegd. Dit beleid is met name vastgelegd in de Leidraad Invordering 2008 (Leidr. Inv.).⁷ Naast een herhaling c.q. uitbreiding van situaties waarin geen kwijtschelding wordt verleend,⁸ wordt de beleidsruimte die de Leidraad geeft vooral bepaald door de omvang van het vermogen en de betalingscapaciteit van de belastingplichtige. Heeft de belastingplichtige volgens de voorgeschreven rekenmethodiek van de Belastingdienst voldoende capaciteit, dan wordt in beginsel geen verder uitstel of kwijtschelding verleend.

Bij de berekening van die betalingscapaciteit speelt overigens de hardheidsclausule ook nu al een kleine rol, zij het via een afslag naar het civiele recht. Bij de berekening van de betalingscapaciteit wordt namelijk de beslagvrije voet berekend. Dat is dat deel van het inkomen dat een belastingplichtige nodig heeft om niet onder het bestaansminimum uit te komen. De beslagvrije voet wordt berekend volgens vaste richtlijnen, maar mocht dit leiden tot een kennelijk onredelijke hardheid, dan kan men de kantonrechter verzoeken de beslagvrije voet te verhogen.⁹ Dit speelt zich echter wel af op het punt dat de invordering van belastingschulden al in de executiefase is beland. Een gang naar de (civiele) rechter is noodzakelijk.