Parket bij de Hoge Raad, 25-09-2017, ECLI:NL:PHR:2017:1001, 16/04325

Heden neem ik conclusie in de zaak met nummer 16/04325, naar aanleiding van het beroep in cassatie van [X1] en [X2] , belanghebbenden, tegen de uitspraak van Gerechtshof Den Haag (hierna: het Hof) van 13 juli 2016.¹

Belanghebbenden hebben, naar zij stellen, ten tijde van de procedure voorafgaand aan de onderhavige uitspraak van het Hof, ‘honderden bezwaren, ingebrekestellingen en dwangsomverzoeken ingediend’. In die bezwaren zijn belanghebbenden opgekomen tegen beslissingen en mededelingen van de Belastingdienst die voortvloeien uit respectievelijk verband houden met, statusveranderingen die ten aanzien van hen in de bestanden van de Belastingdienst zijn doorgevoerd. De ingebrekestellingen en dwangsomverzoeken zijn ingediend omdat de Belastingdienst, volgens belanghebbenden, niet tijdig op hun bezwaren heeft beslist.

De Inspecteur heeft de hiervoor genoemde dwangsomverzoeken, bij beschikkingen van 19 augustus 2014, afgewezen en heeft vervolgens, bij in één geschrift vervatte uitspraken op bezwaar van 12 december 2014, de hiertegen gerichte bezwaren afgewezen. Belanghebbenden hebben, bij één geschrift van 14 januari 2015, tegen de uitspraken op bezwaar beroep ingesteld bij de Rechtbank.

In de procedure in eerste aanleg hebben belanghebbenden, naar blijkt uit de brief aan de rechtbank te Den Haag (hierna: de Rechtbank) van 20 mei 2015, verstuurd door hun toenmalige gemachtigde, [A] , hun beroepen beperkt tot 16 beslissingen en mededelingen, die in de brief zijn aangeduid als ‘besluiten’. Zie voor een overzicht daarvan onderdeel 2.1. van deze conclusie.

Bij de Rechtbank was in geschil of de Inspecteur, ter zake van de beslissingen en kennisgevingen, een dwangsom heeft verbeurd wegens het niet tijdig beslissen op daartegen gemaakte bezwaren.

De Rechtbank heeft het beroep van beide belanghebbenden, bij twee afzonderlijke uitspraken van 18 juni 2015, ongegrond verklaard.²

Ten aanzien van de eerste belanghebbende heeft de Rechtbank daartoe overwogen ‘dat de in 1 onder a en d vermelde kennisgevingen geen voor bezwaar vatbare beschikkingen zijn en dat paragraaf 4.1.3.2 (dwangsomregeling) van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) voor wat betreft deze kennisgevingen daarom toepassing mist.’

Voorts heeft de Rechtbank overwogen ‘dat de in 1 onder b, c, e, g, h en i vermelde kennisgevingen beslissingen zijn die zijn genomen op de voet van de Invorderingswet 1990 (Invorderingswet).’ Daarnaast heeft de Rechtbank opgemerkt dat ‘de dwangsomregeling is opgenomen in titel 4.1 van de Awb’, terwijl ‘in artikel 1, tweede lid, van de Invorderingswet (...) onder meer is bepaald dat titel 4.1 van de Awb op deze wet niet van toepassing is. Ook met betrekking tot deze beslissingen mist de dwangsomregeling dus toepassing en is het beroep in zoverre ongegrond.’

De Rechtbank heeft tot slot geoordeeld over het beroep, voor zover het betrof de voorlopige aanslag IB 2012, onder 1.f. De Inspecteur had gesteld dat tegen die aanslag geen bezwaar is gemaakt, welk standpunt de Rechtbank heeft begrepen ‘als dat geen verzoek tot herziening is gedaan dan wel – dat tegen de (gedeeltelijke) afwijzing van een herzieningsverzoek geen bezwaar is aangetekend. Naar het oordeel van de rechtbank heeft eiser het tegendeel niet aannemelijk gemaakt en geven de gedingstukken daarvan evenmin blijk. Het verbeuren van een dwangsom wegens het niet tijdig doen van uitspraak op bezwaar is daarom niet aan de orde.’

Ten aanzien van de tweede belanghebbende heeft de Rechtbank, aangaande de onder 1 onder f en g vermelde kennisgevingen beslissingen, in gelijke zin geoordeeld als ten aanzien van de eerste belanghebbende; zie de voorgaande onderdelen 1.9 - 1.11.

Inzake de overige hierboven onder 1.7 genoemde beslissingen heeft de Rechtbank geoordeeld dat het daar wel gaat om voor bezwaar vatbare beschikkingen, waarop de dwangsomregeling van toepassing is. De Rechtbank heeft echter ook geoordeeld dat ‘op grond van artikel 4:17, zesde lid, aanhef en onderdeel a, van de Awb (...) geen dwangsom [is] verschuldigd indien het bestuursorgaan onredelijk laat in gebreke is gesteld.’ Daarop heeft de Rechtbank vervolgd dat, voor wat betreft de in 1 onder c en d vermelde beschikkingen (...) verweerder ruim een jaar na het indienen van het bezwaarschrift in gebreke [is] gesteld. Voor wat betreft de onder b vermelde beschikking vond de ingebrekestelling bijna twee jaar en voor wat betreft de onder a vermelde beschikking bijna drie jaar na het indienen van het bezwaarschrift plaats. Voor de lange tijd tussen het maken van bezwaar en de ingebrekestellingen heeft eiseres geen reden gegeven en uit de stukken blijkt daarvan ook niets. De rechtbank is daarom van oordeel dat hier sprake is van onredelijk late ingebrekestellingen, zodat geen dwangsommen verbeurd zijn.’

Belanghebbenden zijn tegen de uitspraken van de Rechtbank in hoger beroep gekomen bij het Hof. Het Hof heeft zich ten dele onbevoegd verklaard en voor het overige de uitspraak van de Rechtbank bevestigd.³

Voor zover specifiek van belang voor de onderhavige procedure in cassatie, heeft het Hof overwogen, ten aanzien van de voorlopige aanslagen IB 2012, dat hiertegen, ingevolge artikel 9, derde lid, van de Wet IB 2001 geen bezwaar openstaat. ‘Wel konden (...) [belanghebbenden] om herziening van de voorlopige aanslagen vragen en, bij gehele of gedeeltelijke afwijzing van het verzoek, tegen de (gedeeltelijk) afwijzende beschikking bezwaar maken. Daarop had de inspecteur bij uitspraak op bezwaar dienen te beslissen, waarna belanghebbenden tegen de uitspraken op bezwaar beroep op de bestuursrechter hadden kunnen instellen. Gesteld noch gebleken is dat belanghebbenden met betrekking tot de voorlopige aanslagen het hiervóór geschetste traject hebben doorlopen. Derhalve stond met betrekking tot de voorlopige aanslagen geen beroep op de bestuursrechter open en mist ook de dwangsomregeling met betrekking tot de bezwaren tegen de voorlopige aanslagen toepassing’.

Ook heeft het Hof geoordeeld dat ‘de dwangsomregeling met betrekking tot het bezwaar tegen de beslissing tot het niet meer aanmerken als belastingplichtige voor de omzetbelasting van de fiscale eenheid [X1] en Stichting [B] toepassing mist’, omdat een dergelijke beslissing niet bij voor bezwaar vatbare beschikking wordt genomen.

Tot slot heeft het Hof opgemerkt ‘dat partijen ter zitting zijn overeengekomen dat een gekwalificeerd mediator zal worden ingeschakeld om met partijen te onderzoeken of zij kunnen komen tot een minnelijke oplossing van hun meningsverschillen betreffende zowel de kwesties die in deze procedure aan de orde zijn als de kwesties die partijen overigens verdeeld houden.’

Belanghebbenden stellen in cassatie vier middelen voor.

In het eerste middel stellen belanghebbenden dat sprake is van ‘schending van artikel 6:21 Awb, doordat het Hof heeft miskend, althans niet nader heeft onderzocht, of er bij belanghebbenden sprake is geweest van niet aan belanghebbenden toe te rekenen omstandigheden als gevolg waarvan zij in een situatie van dwaling verkeerden en geen nadere acties hebben ondernomen intrekking ongedaan te maken dan wel tegen te houden.’

In het tweede middel stellen belanghebbenden dat het Hof artikel 8:42 van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb) heeft geschonden, ‘doordat het Hof heeft miskend, althans niet nader heeft onderzocht, of de inspecteur alle op de zaak betrekking hebbende stukken in het geding heeft gebracht. Belanghebbenden hebben aangegeven van niet.’

In het derde middel verdedigen belanghebbenden de stelling dat sprake is van ‘schending van artikel 8:45 Awb, nu het Hof in zijn overweging (impliciet) onterecht uit is gegaan van de aanwezigheid van de stukken, zoals bedoeld in artikel 8:45 Awb.’

Tot slot betogen belanghebbenden in het vierde middel dat ‘het Hof in zijn overweging onterecht heeft geoordeeld dat tegen de beschikking van een beëindiging fiscale eenheid voor de omzetbelasting geen voor bezwaar vatbare beschikking waarop de Wet Dwangsom van toepassing is’ en dat derhalve artikel 7, vierde lid, van de Wet op de Omzetbelasting 1968 (hierna: Wet OB), is geschonden.

Deze conclusie is verder als volgt opgebouwd. In onderdeel 2 worden de feiten en het procesverloop weergegeven, gevolgd door een beschrijving van het geding dat nu in cassatie voorligt in onderdeel 3. Onderdeel 4 omvat een overzicht van relevante wet- en regelgeving, wetsgeschiedenis, jurisprudentie en literatuur.⁴ Onderdeel 5 bevat de beoordeling van de middelen van cassatie, gevolgd door de conclusie in onderdeel 6.

Deze procedure maakt deel uit van een cluster van zeven verwante zaken waarin ik vandaag eveneens conclusie neem. Bij die conclusies behoort een gemeenschappelijke bijlage.⁵ Alle zaken hebben gemeen dat zij, op enigerlei wijze, zien op de vraag of bepaalde fysieke stukken of computerbestanden, zijn aan te merken als ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’. Of hiervan in een bepaald geval sprake is, hangt vaak mede af van de feiten van het geval, dus niet alleen van de uitleg van het recht; het gaat veelal om gemengde oordelen. Indien en voor zover geoordeeld moet worden dat er sprake is van ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’, dient de Inspecteur die, in de bezwaarfase, ter inzage te geven aan de belanghebbende en dient die, in de beroepsfase, in te zenden aan de belastingrechter. Deze kan op verzoek van de Inspecteur toepassing geven aan de geheimhoudingsprocedure van artikel 8:29 van de Awb, om eventueel te komen tot (gedeeltelijke) geheimhouding van bepaalde stukken wegens valide geachte ‘gewichtige redenen’.

In de onderhavige procedure speelt met name in hoeverre de bestuursrechter/belastingrechter ook op eigen initiatief moet nagaan of door de Inspecteur inderdaad alle op de zaak betrekking hebbende stukken, als bedoeld in artikel 8:42, eerste lid, van de Awb, zijn overgelegd. Ook is in casu in geschil of sprake is van intrekking van beroepsgronden, in de zin van artikel 6:21 van de Awb, door de voormalige gemachtigde en ten slotte of het besluit tot de beëindiging van een fiscale eenheid voor de omzetbelasting bij voor bezwaar vatbare beschikking wordt genomen.