Parket bij de Hoge Raad, 24-09-2024, ECLI:NL:PHR:2024:983, 23/03596

IV. de vennootschappen en lening vertegenwoordigden wel een waarde. De betalingen in 2002 en 2003 hadden een reëel karakter, er is geen sprake van witwassen door afpersing.

De verdediging heeft hieraan toegevoegd dat een bewezenverklaring waarbij in het midden wordt gelaten van welke van de vorenstaande varianten sprake zou zijn, onvoldoende en onbegrijpelijk zou zijn gemotiveerd.

Het hof volgt de verdediging hierin niet. In vorenstaand door de verdediging kennelijk als dwingend beschouwd beslisschema is namelijk geen rekening gehouden met de gang van zaken die het hof bewezen acht en waarin er sprake is van afgedwongen betalingen waarvoor in de zakelijke verhoudingen van destijds tussen de verdachte en Endstra een plausibele betalingsgrond is gezocht en in meer of mindere mate is gevonden. Deze gang van zaken wordt, als eerder overwogen, gesteund door de gebezigde bewijsmiddelen en daarop rust de bewezenverklaring.

De verdediging heeft de geloofwaardigheid van de getuigen [betrokkene 13] , [betrokkene 22] en [betrokkene 5] betwist.

Nu de verklaringen van [betrokkene 13] niet voor het bewijs worden gebezigd, behoeft de geloofwaardigheid van deze getuige geen bespreking door het hof.

De verklaring van getuige [betrokkene 22] zou op onderdelen aantoonbaar onjuist zijn, omdat hij heeft verklaard dat hij pas in april 2003 van de winstrechten [bedrijf 2] zou hebben gehoord. Uit het feit dat het ‘Overzicht gemaakte afspraken’ in februari 2003 door hem is opgesteld, blijkt echter dat hij daarvan in ieder geval toen al op de hoogte was.

Het hof constateert dat [betrokkene 22] ter terechtzitting in eerste aanleg van 9 april 2010 het volgende ter zake van het ‘Overzicht gemaakte afspraken’ heeft gezegd:

Het overzicht gemaakte afspraken is gemaakt op basis van wat beide partijen mij hebben verteld. De zaken werden primair door Endstra aangedragen en dat heb ik geprobeerd schriftelijk vast te leggen. (..) Nadat de telecombuistransactie niet doorging, gingen de contacten over de nieuwe afspraken. (..) U vraagt mij wanneer in de tijd u die overzicht moet situeren. Het moet gedateerd worden tussen het niet doorgaan van de telecombuis, de eerste week van februari, en de ondertekening van het document. Het moet dus de tweede of derde week van februari 2003 zijn gemaakt.

Tegenover de recherche heeft [betrokkene 22] eerder het volgende op dit punt verklaard:⁶⁹

(Over het ‘Overzicht gemaakte afspraken’): Dit is een stuk dat ik heb opgemaakt naar aanleiding van de, ik denk eerste gesprekken in december 2002 c.q. begin 2003 over de informatie die ik had gekregen over de titels die aan de orde zouden zijn. Even kijken hoor, dit gaat over [bedrijf 4] . Nee, dit moet later zijn geweest. Dit moet zijn geweest nadat ik heb gezegd van de titels ten aanzien van de kabel en de commissiebetalingen. Toen is er overleg geweest, op welke manier kan er dan wel voldaan worden aan het verzoek om te kijken van nou er moeten betalingen plaatsvinden. Waarschijnlijk ergens in februari 2003 is dit verder uitgekristalliseerd in deze afspraken.

Uit het vorenstaande maakt het hof op dat niet zeker is wanneer het ‘Overzicht gemaakte afspraken’ is opgemaakt: dat dit in februari 2003 is geweest is een reconstructie achteraf. Gelet op deze onduidelijkheid is naar het oordeel van het hof te verklaren dat [betrokkene 22] eveneens heeft verklaard dat de winstrechten [bedrijf 2] pas later in het jaar aan de orde zijn gekomen. Kennelijk staat een en ander hem in de tijd niet helder meer voor ogen. Onbetrouwbaar maakt dat deze getuige in de ogen van het hof niet. Wel dient met behoedzaamheid omgegaan te worden met wat hij op deze punten verklaard voor zover het erom gaat wanneer een en ander gesitueerd moet worden. Het hof heeft hiermee bij het selecteren van de bewijsmiddelen dan ook rekening gehouden.

De getuige [betrokkene 5] zou op onderdelen aantoonbaar onjuist hebben verklaard, overigens niet moedwillig. Zo heeft hij volgens de verdediging aantoonbaar onjuist verklaard door te zeggen dat het winstrecht [bedrijf 2] pas in najaar 2003 werd aangedragen door Endstra, terwijl eerdergenoemd ‘Overzicht gemaakte afspraken’ al in februari 2003 is opgesteld. Voorts zou hij ten onrechte hebben verklaard dat [bedrijf 4] een lege huls was.

Verder zou hij veelvuldig in zijn verhoren zelf conclusies trekken en maar fragmentarisch geïnformeerd zijn, waardoor zijn verklaringen een wankel houvast bieden. Hij lijkt zich in zijn verdenkingen ten onrechte enkel te richten op de aan de verdachte gedane betalingen. De verdediging betwist met name, zo begrijpt het hof, de door deze getuige gedane beschuldigingen aan het adres van de verdachte.

Het hof ziet geen aanleiding te twijfelen aan de hiervoor weergegeven passages uit de verklaringen van [betrokkene 5] . [betrokkene 5] vertelt daarin voornamelijk feitelijke waarnemingen, door hemzelf gedaan, dan wel wat Endstra hem heeft meegedeeld. Van aantoonbare onjuistheden of conclusies die als feiten worden gepresenteerd is in deze passages geen sprake. Dat de getuige fragmentarisch geïnformeerd zou zijn, doet voorts niet af aan zijn geloofwaardigheid wanneer hij verklaart over datgene wat als zodanig aan hem zou zijn meegedeeld of wat hij zelf heeft waargenomen. Het leidt uiteraard wel tot behoedzaamheid bij de beoordeling van de vraag in hoeverre zijn verklaringen voor het bewijs kunnen worden gebezigd. Zo gebruikt het hof de verklaring van [betrokkene 5] dat [bedrijf 4] een lege huls zou zijn, niet voor het bewijs. Wat betreft de kwestie van wanneer nu de winstrechten [bedrijf 2] punt van bespreking zijn geworden, verwijst het hof naar wat het hiervoor ten aanzien van de getuige [betrokkene 22] op dit punt heeft verklaard. Daarbij komt dan nog dat [betrokkene 5] eerst in maart 2003 in dienst is getreden bij [bedrijf 13] /Endstra, en mede daardoor ten opzichte van Endstra, de verdachte en [betrokkene 22] een informatie-achterstand kan hebben gehad. Het hof ziet, gelet op het vorenoverwogene, geen aanleiding de verklaringen van [betrokkene 5] , voor zover voor het bewijs gebezigd, buiten beschouwing te laten.

Voor zover de verdediging met de opmerkingen “dat een zekere kongsie tussen de getuigen aannemelijk is geworden“ en “dat verscheidene getuigen er welhaast een taak van hebben te lijken gemaakt om zich met elkaar te verstaan”⁷⁰ heeft bedoeld het in eerste aanleg gevoerde verweer te handhaven dat door contaminatie van getuigen de waarheidsvinding negatief is beïnvloed, neemt het hof de hierna volgende overwegingen van de rechtbank over:

“De rechtbank acht deze mogelijke contaminatie echter onvoldoende om de conclusie te rechtvaardigen dat daardoor de waarheidsvinding zodanig ernstig is geschaad dat getuigenverklaringen van het bewijs uitgesloten zouden dienen te worden. De geschetste situatie noopt de rechtbank wel de verschillende verklaringen van iedere getuige onderling en met elkaar te vergelijken en te beoordelen op betrouwbaarheid, een taak waarvoor de rechtbank zich overigens altijd gesteld ziet.”

en maakt deze tot de zijne.

Ten overvloede merkt het hof nog op dat geen verklaringen van de getuigen ten aanzien van wie de verdediging het bestaan van enige kongsi ervaart – de verdediging noemt [betrokkene 13] , [betrokkene 17] , en [betrokkene 18] – voor het bewijs zijn gebezigd.

De verdediging heeft nog verzocht om inzage in het dossier met betrekking tot de moord op Endstra, het zogenaamde Enclave NN-dossier, thans om het ontbreken van contacten tussen Holleeder en [aanvrager] verder aannemelijk te maken.

Een verzoek tot inzage c.q voeging van die stukken in het dossier van de onderhavige zaak is eerder gedaan bij gelegenheid van de regiezitting en op 10 juni 2011 door het hof afgewezen.

Voor zover de verdediging meent dat het hof daarmee niet heeft beslist op het (subsidiaire) verzoek tot inzage van dat dossier herhaalt het hof hier de op 10 juni 2011 gehanteerde overweging tot afwijzing van het verzoek tot voeging in verband met het verzoek tot inzage:

dat het verzoek tot het voegen van de stukken uit het onderzoek Enclave NN in het onderhavige dossier wordt afgewezen nu dit naar het oordeel van het hof redelijkerwijs niet van belang is voor de verdediging. Enerzijds gaat het bij Enclave NN om een nog lopend onderzoek, anderzijds heeft het openbaar ministerie meegedeeld – en deze mededeling is niet door de verdediging betwist – dat alle voor dit onderzoek van belang zijnde stukken met betrekking tot de in de tenlastelegging betrokken titels en betalingen uit Enclave NN zich al in het dossier bevinden;

en overweegt thans aanvullend dat na “verzoek tot het voegen van de stukken uit het onderzoek Enclave” gelezen dient te worden: “dan wel inzage in die stukken,”.

Met betrekking tot het bij pleidooi eveneens gedane verzoek tot inzage in bedoeld dossier om het ontbreken van contacten tussen Holleeder en [aanvrager] verder aannemelijk te maken overweegt het hof als volgt.

Het hof ziet geen noodzaak om in dat verband (de verdediging) inzage te laten nemen in het Enclave NN-dossier omdat de verdediging niet heeft onderbouwd op welke wijze inzage zou kunnen leiden tot het door de verdediging gewenste doel: iets vinden dat er niet zou zijn. In het licht van de hiervoor reeds in het kader van de financiële administratie van Endstra uit het Enclave NN-dossier gememoreerde mededeling van het openbaar ministerie over de wijze waarop tussen de verschillende onderzoeksteams contacten hebben bestaan en dat gedegen onderzoek heeft plaatsgehad naar alles dat – belastend en ontlastend – zou kunnen zijn, is onvoldoende gebleken dat aan die mededeling twijfel zou moeten bestaan.

De verdediging wenst voorts kennis te nemen van de digitaal beschikbare administratie van Endstra, zoals deze kennelijk ter beschikking van justitie is. Het hof verwijst op dit punt naar hetgeen het elders in dit arrest overweegt en beslist ten aanzien van het verzoek tot voeging van het dossier Enclave NN in het dossier van de verdachte dan wel het verlenen van inzage in het dossier Enclave NN aan de verdediging.

De verdediging heeft bij pleidooi verzocht de getuigen [getuige 6] , [getuige 7] , [getuige 8] en [getuige 9] alsnog te doen horen in het geval het hof van oordeel zou zijn dat het overeengekomen zijn van een vergoeding van Endstra aan de verdachte in verband met de bouw van extra woningen bij de jachthaven te IJmuiden een irreële aangelegenheid zou zijn. Nu het hof een dergelijk standpunt niet inneemt, behoeft dit verzoek geen beslissing.

De verdediging heeft tevens bij pleidooi verzocht deskundigen te doen horen in het geval het hof waarde (het hof begrijpt: bewijswaarde) zou toekennen aan het op verzoek van het openbaar ministerie opgestelde deskundigenbericht van 10 juli 2009. Tevens heeft de verdediging bij pleidooi voorgesteld een door haar genoemde deskundige te benoemen als het hof behoefte mocht hebben aan nadere voorlichting over de uitleg en de reikwijdte van de witwasbepalingen naar aanleiding van het betoog van de door het openbaar ministerie aangezochte deskundige.

Nu een en ander niet het geval is - nog daargelaten dat tot de kerntaken van de rechter de uitleg en vaststelling van de reikwijdte van wettelijke bepalingen behoort - behoeft dit verzoek geen verdere bespreking.’

‘635. De verdediging acht het zeer wel verklaarbaar en in overeenstemming met de bewijsmiddelen in het dossier dat Endstra niet bereid was om girale betalingen rechtstreeks aan Holleeder te verrichten zonder dat daarvoor een duidelijke titel voorhanden was. Endstra was immers ook niet bereid om op die wijze geld naar Mieremet over te maken. In het opgenomen gesprek tussen Endstra en de advocaat van [betrokkene 6] /Mieremet, mr. Beckers, komt dit duidelijk naar voren. Gezien die omstandigheid ligt het voor de hand dat Holleeder er voor heeft gekozen dat het goed was dat Endstra zijn schulden aan [aanvrager] zou inlossen in plaats van zijn concurrent Mieremet te betalen.

636. Het ligt in de rede dat [aanvrager] daarna het volgende slachtoffer zou zijn van afpersing teneinde de door Endstra aan [aanvrager] betaalde gelden binnen de invloedsfeer van Holleeder te krijgen.

637. Steun voor die gedachte vindt de verdediging in de omstandigheid dat [aanvrager] daadwerkelijk als afpersingsslachtoffer wordt genoemd, onder meer in de door 15 juni 2004 afgegeven stukken bij het Landelijk Parket. Naar het oordeel van de verdediging verhoudt deze lezing zich met alle belangrijke bewijsmiddelen in het dossier en is er daarmee sprake van een 'Meer en Vaart' situatie.

638. Het verklaart dat er enerzijds sprake is van reële titels en anderzijds dat Endstra zich onder druk gezet voelde om aan [aanvrager] te betalen. Het verklaart ook dat Endstra om die reden gedacht kan hebben dat [aanvrager] van de afpersing moet hebben geweten.

639. Het verklaart ook dat [aanvrager] de van Endstra ontvangen bedragen niet heeft gestald op een rekening teneinde deze op eerste verzoek van Holleeder naar hem over te kunnen maken, maar deze bedragen heeft gebruikt in zijn onderneming, onder andere ter aflossing van leningen.

640. Die lezing verhoudt zich ook beter met de contante betalingen van Endstra aan Holleeder. Die betalingen duiden op afpersing van Endstra, maar [aanvrager] wordt ten aanzien van die betalingen geen enkel verwijt gemaakt.

641. Het verklaart ook waarom het OM geen contacten tussen [aanvrager] en Holleeder in de jaren 2002-2004 heeft kunnen vaststellen terwijl die er wel zouden moeten zijn geweest als [aanvrager] onderdeel was van de afpersing en het om valse titels ging waarvan [aanvrager] wist dat de revenuen voor Holleeder waren bestemd.

642. Het verhoudt zich tenslotte ook met een van de in het dossier genoemde afpersingsmethodieken van Holleeder. Het ongevraagd zich presenteren als de persoon die problemen heeft opgelost. Het zou zeer wel zo kunnen zijn dat Holleeder al dan niet door tussenkomst van [betrokkene 3] druk op Endstra heeft uitgeoefend om de schulden aan [aanvrager] te voldoen. Met als plan om zich op een later moment bij [aanvrager] te melden als degene die de betalingen mogelijk heeft gemaakt en die daarvoor een beloning verdiende.

643. Een en ander is ook te rijmen met hetgeen hiervoor bij bewijsstukken ten verwere, zoals fiscale aangiften, fiscale adviezen, jaarrekeningen etc., naar voren is gebracht. Het verweer strekt zelfstandig tot vrijspraak voor feit 1.’

‘De verdediging heeft getracht het gegeven dat Endstra door Holleeder is afgeperst te verbinden met haar stelling dat Endstra niettemin verschuldigd aan [aanvrager] heeft betaald. Dit zou aannemelijk moeten worden als ervan mag worden uitgegaan dat Holleeder ervoor heeft gekozen Endstra zijn schulden aan [aanvrager] te laten aflossen in plaats van te laten betalen aan Mieremet, concurrent van Holleeder.

Het getuigt van een inventieve maar selectieve interpretatie van het dossier.

(…)

Het Meer en Vaart-verweer staat of valt met de vraag of [aanvrager] wetenschap had van de onvrijwilligheid van de betalingen die Endstra aan hem deed. Naar de mening van het OM is het hoogst onwaarschijnlijk, eigenlijk uitgesloten, dat [aanvrager] meende of kon menen dat Endstra geheel uit vrije wil de betalingen verrichtte. We verwijzen naar wat we hiervoor hebben gezegd over het naar voren schuiven van valse titels (telecombuis en WFC), over de ongerijmdheden en vragen die aanwezig zijn bij de andere titels die aan de betalingen ten grondslag zouden liggen ( [bedrijf 4] , lening en winstrecht [bedrijf 2] ), over de gebeurtenissen op 10 april 2003 rondom de notariële akte waarvan [aanvrager] op de hoogte is, over het codicil van Endstra, over de verklaring van [betrokkene 5] bij de rechtbank, en over het ontbreken van elk spoor van een schriftelijk stuk waarin Endstra en [aanvrager] hun afspraken zouden hebben neergelegd.

Dat alles leidt tot de conclusie dat de door de verdediging gestelde alternatieve toedracht niet aannemelijk is geworden’ (p. 29-30)

‘190. Ten aanzien van het Meer & Vaart-verweer moeten enkele vergissingen van het Openbaar Ministerie worden hersteld. (…)

191. Eens zijn verdediging en Openbaar Ministerie het over het gegeven dat het Meer en Vaart-verweer draait om de vraag of [aanvrager] wist van afpersing van Endstra. Zoals de verdediging bij de verweerpunten naar voren heeft gebracht waren er titels op basis waarvan [aanvrager] betaalde, waardoor de bedoelde wetenschap heeft ontbroken. Daarmee is sprake van een Meer & Vaart verweer’

Het novum; wetgeving en rechtspraak

‘3.3 Dit betekent dat, als een aanvraag een beroep doet op een met stukken onderbouwd gegeven als bedoeld in artikel 457 lid 1, aanhef en onder c, Sv,
(a) de aanvraag een nauwkeurige omschrijving moet bevatten van dit gegeven (hierna: het novum) en dat dus niet kan worden volstaan met een verwijzing naar bijgevoegde stukken waaruit zo’n novum zou moeten blijken;
(b) de aanvraag de redenen moet vermelden waarom het novum tot één van de genoemde beslissingen zou hebben kunnen leiden;
(c) de aanvraag, als deze ertoe strekt de bewijsvoering aan te tasten, met voldoende precisie moet uiteenzetten (i) waarom een bepaald onderdeel van de bij de aanvraag gevoegde stukken leidt tot ernstige twijfel aan de juistheid van een nauwkeurig aangeduid gedeelte van de bewijsvoering, en (ii) waarom dat leidt tot het ernstige vermoeden dat het onderzoek van de zaak, als dat gegeven toen bekend was geweest, zou hebben geleid tot een vrijspraak.
Alleen als de aanvraag aan deze eisen voldoet, kan de Hoge Raad beoordelen of de aanvraag gegrond is.’

De aanvraag, in het bijzonder de vijf ‘bewijsstukken’

26. De aanvraag is onderverdeeld in tien paragrafen. Na paragrafen met (I) een ‘Inleiding’ en (II) een weergave van ‘Relevante feiten en achtergrond’ volgt een paragraaf (III) over een ‘Investering in Ibiza’. Daarna volgen vijf paragrafen waarin telkens een ‘novum’ wordt omschreven. Daarna volgt in paragraaf IX het ‘Verzoek tot herziening’; paragraaf X betreft een ‘Afronding’. Twee meegezonden documenten bevatten bijlagen, genummerd 1 t/m 13.

27. Paragraaf IX bevat de kern van de aanvraag. Daarin wordt gesteld dat de ‘nieuw opgekomen bewijsstukken (…) door de onderlinge samenhang belangrijk en overtuigend bewijs’ geven voor een alternatief scenario dat ter terechtzitting in hoger beroep naar voren is gebracht. Dat houdt volgens de stellers van de aanvraag in: ‘Endstra werd afgeperst om aan [aanvrager] te betalen, maar [aanvrager] wist daar niet van en zou spoedig zelf afgeperst gaan worden’. Uit ‘de nova’ zou de onjuistheid volgen van de overweging waarmee het hof dit scenario heeft verworpen. Nu uit deze paragraaf volgt dat de aanvraag gebaseerd is op de informatie die de overgelegde ‘bewijsstukken’ in onderlinge samenhang bezien bevatten, zal ik de informatie die in de aanvraag aan deze stukken wordt ontleend en die ik in de volgende randnummers weergeef, vervolgens ook in samenhang bespreken.

28. Buiten discussie staat volgens de aanvraag (par. II) dat [aanvrager] en Endstra gedurende een aanzienlijke periode zakelijke contacten hebben onderhouden, hetgeen geresulteerd heeft in meerdere gezamenlijke investeringen, en dat [aanvrager] op een gegeven moment heeft besloten ‘zich financieel te ontvlechten van Endstra’. Het onderzoek naar [aanvrager] zou zich hebben toegespitst ‘op de vraag of de tien betalingen moeten worden beschouwd als legitieme betalingen in het kader van de financiële ontvlechting of dat de betalingen moeten worden beschouwd als het gevolg van afpersing’. De verdediging zou in hoger beroep hebben ‘aangetoond dat het aannemelijk was dat [aanvrager] nog wel miljoenenvorderingen had op Endstra in het kader van de ontvlechting’. En de verdediging zou gewezen hebben op ‘feiten en omstandigheden die de gestelde wetenschap van [aanvrager] van de afpersing niet aannemelijk maken’, kort gezegd het niet blijken van contacten tussen Holleeder en [aanvrager] en ‘het feit dat [aanvrager] de van Endstra ontvangen gelden heeft gebruikt in zijn onderneming’. De stellers van de aanvraag attenderen erop dat de verdediging in het licht van een en ander een alternatief scenario naar voren heeft gebracht dat door het hof is verworpen. Nadat het arrest gewezen is, zouden feiten aan het licht zijn gekomen die een andere blik op het verweer en de weerlegging daarvan werpen.

29. Voorafgaand aan de bespreking van de ‘nieuwe bewijsstukken’ gaan de stellers van de aanvraag in op het ‘Ibiza project’ (III), dat ‘een mogelijke investering in een discotheek op Ibiza’ betrof waarbij ‘ [betrokkene 19] als exploitant, [betrokkene 20] , diens onderneming [bedrijf 19] en advocaat Hingst’ betrokken waren. Uit een briefwisseling die zich volgens de aanvraag ‘in het strafdossier van Holleeder’ bevindt en die als bijlage 4 bij de aanvraag is gevoegd, komt volgens hen ‘een beeld naar voren van vroeg stopgezette onderhandelingen die desondanks hebben geleid tot een schadeclaim’. Deze vordering zou zijn afgekocht ‘voor een bedrag van fl. 350.000 en betaald door [bedrijf 20] , een niet betrokken vennootschap van [aanvrager] ’. [aanvrager] zou pas door het strafrechtelijk onderzoek op de hoogte zijn geraakt ‘van deze betaling die door [betrokkene 21] is uitgevoerd’. De politie zou hebben vastgesteld ‘dat de betaling uiteindelijk terecht is gekomen bij een vennootschap van Stanley Hillis’; gewezen wordt op bijlage 5. [aanvrager] zou daarmee evenmin bekend zijn geweest.

30. Het eerste bewijsstuk dat de aanvraag vermeldt, betreft ‘een in 2011 door Holleeder opgetekend codicil’ waarvan een aantal pagina’s betrekking hebben op [aanvrager] en onder meer zien op ‘het Ibiza project’ (bijlage 6). De aanvraag wijst op de volgende opmerkingen:

‘• [aanvrager] niet aanwezig, [betrokkene 21] bedreigt in mijn bijzijn over geld tegoed (onleesbaar) mislukte poging om discotheek te beginnen op Ibiza

• [aanvrager] en [betrokkene 21] betalen aan antiekhandel Ibiza. Betaald aan Ouwe [ouwe is Hillis]

• [aanvrager] heeft nooit geweten dat we hem wilde gebruiken om van zijn buitenlandse rekening geld over te maken naar de Ouwe

• Hingst zegt WE (Willem Endstra) dat [aanvrager] probleem heeft met de Ouwe. WE zegt tegen mij dit op te lossen

• Ik bemiddelde met [betrokkene 21] en Dino [Dino Soerel] over dit probleem

• [aanvrager] spreekt de waarheid als hij zegt dat hij alleen ze geld heeft gekregen waar hij dacht recht op te hebben

• Ook ik wilde mijn geld uit het geld aan [aanvrager] krijgen’

31. Holleeder beschrijft met deze opmerkingen, aldus de aanvragers, ‘dat Ibiza een gecreëerd probleem was om [aanvrager] later te gebruiken en af te persen’.

32. Het tweede bewijsstuk betreft een brief van Holleeder aan [aanvrager] waarin Holleeder, aldus de stellers van de aanvraag, het beeld bevestigt dat de aantekeningen op het codicil oproepen (bijlage 9). In de aanvraag wordt de volgende passage geciteerd:

‘Uw probleem is eigenlijk begonnen toen Hingst bij Endstra kwam met die mededeling dat [betrokkene 21] en volgens Hingst ook u een probleem hadden met het Ibiza-project en dus een probleem hadden met Hillis. Endstra heeft mij toen gezegd dit probleem voor u op te lossen. Op dat moment was het door Endstra goed bedoeld. Hij vond het zijn plicht om te voorkomen dat u een probleem zou krijgen met Hillis.

Endstra had veel respect voor u en mocht u graag. Maar ook mopperde hij vaak op u als de zaken die u samen met hem deed niet gingen zoals hij dat wilde. Hij vond u op zo'n moment een keiharde zakenman. Hij zei dan ook wel dat u een hongerlap was of een valse nicht. Maar ook zei hij wel eens dat u een bange wezel was. Maar deze termen gebruikte hij ook voor andere zakenrelaties die niet precies deden wat Endstra wilde. Doordat ik dagelijks met Endstra omging ben ik deze termen ook gaan gebruiken. U moet dat niet letterlijk opvatten. Het is gewoon een manier van praten van Endstra en mij.

Ik heb toen gevraagd wat Endstra mij vroeg en ik heb toen een gesprek gehad met [betrokkene 21] over het conflict met het Ibiza-project. De uitkomst van het gesprek was dat [betrokkene 21] geld over heeft gemaakt naar die antiekhandel op Ibiza waar [betrokkene 21] zaken mee had gedaan. [betrokkene 21] wist niet dat Hillis achter die antiekhandel zat. Hij kende Hillis helemaal niet, laat staan dat u wist wie Hillis was. Maar zoals Endstra iedereen altijd hielp kwam er altijd een moment dat ze voor hem iets terug moesten doen. Hij zei dan ook altijd, die staat bij mij nog in het krijt.’

‘Ik ben bedreigd door mevrouw Ficq, dat is de advocaat van Dino Soerel. En die heeft mij gezegd dat ik een valse getuigenverklaring af moet leggen die in principe ten nadele van mezelf is.’

‘Ja, die ouwe Stanley Hillis ja. Die ouwe had geld tegoed van Endstra. Die wilde dat geld gewoon hebben. Die heeft mijn daarbij betrokken. Die is bij mij geweest en zei: 'Luister. Ik heb geld tegoed. Dit en dat, zus en zo.' Nou, dus ik heb daar gesprekken over gevoerd en bij die gesprekken is Dino Soerel natuurlijk wel aanwezig geweest namens die ouwe. Daar is bijvoorbeeld het gesprek op het kantoor van die Moszkowicz, daar is Dino gewoon bij geweest.’

‘PRDV: En hoeveel geld had die ouwe tegoed van Endstra? Om hoeveel geld ging dat? Is dat die zeventien miljoen?

WH: Nee, geen 17 miljoen.

PRDV: Maar hoeveel wel?

WH: Dat ging over, eh, tien miljoen.’

‘En op het moment dat Endstra in het nieuws kwam met al die Mieremet-verhalen, toen wilde iedereen z'n geld terug van al die criminelen.

Best veel mensen natuurlijk. Hij kwam echt knijp te zitten. En je kan niet van Konvooi ff naar alle boeven in Nederland geld overmaken. Dat gaat niet. En dus heeft hij een constructie bedacht, heeft hij gedacht weet je wat. We spannen [aanvrager] voor het karretje. Die heeft toch alleen maar buitenlandse vennootschappen. Daar gaan we geld naartoe overmaken en vanuit daar maken we het over naar die criminelen en dan blijft hij erbuiten.’

‘BF: Nou, dat is anders gegaan hè? Kijk, wat er ooit is gebeurd dat is ehhh en dat heb ik jou uiteraard verteld, want je moet alles delen met je cliënt wat jouw cliënt he, als er iets over jouw cliënt wordt gezegd. Wat er was gebeurd? Er was op een dag was er iemand die zei dat er een belangrijke getuige in en ik weet niet eens meer of ze zeiden dat het in jouw zaak was, maar er is een belangrijke getuige die met u wil spreken en die wil niet op kantoor met u spreken. Dus toen zei ik: "ja, dat kan, maar ik ga nooit alleen naar getuigen". Dus toen heb ik aan Nico Meijering gezegd: "luister, er is een getuige, ik weet niet meer of het in deze zaak of in een andere zaak dat weet ik niet meer, maar er is een getuige die met mij wil praten. Wil je met mij mee?" En toen heeft iemand die die getuige kende, die heeft ons toen opgehaald en toen zijn we naar een plaats gebracht.

BF: ja goed, hou me even ten goede, maar toen ben ik dus voorgesteld aan een oudere man, ik had geen idee wie dat was en die stelde zich voor als "ik ben Hillis". Dus ik zeg, ik dacht what the fuck, wat moet je van me? En die zei: "ik krijg van uw cliënt nog 5 miljoen". Wat ik mij herinner nog 5 miljoen.

JD: 10! Nee, daarom is het, het was bij mij weggegaan, maar door die verklaringen nu van die 10, kwam het opeens weer naar boven

BF: nou ja, wat ik mij herinner is dat die man tegen mij heeft gezegd "ik krijg nog 5 miljoen van uw cliënt". Ik zeg: "meneer luister "

JD: bedoelt hij natuurlijk 10 miljoen gulden en dat heeft ie dan in euro's..

BF: in ieder geval om een lang verhaal kort te maken ik zeg "meneer, ik ben advocaat ik wens niet op deze manier benaderd te worden".’

‘U merkt op dat [aanvrager] dan dus geld van Endstra moest krijgen waar hij geen recht op had, omdat hij het anders natuurlijk niet zou gaan doorbetalen.

Nee, dat is nou juist waarom ik daar naartoe moest gaan; dat hij zijn eigen geld kreeg en dat hij zijn eigen geld door moest betalen. Dat was de bedoeling. Daarvoor ben ik gegaan.’

‘Nou, hij hoeft zich geen zorgen te maken omdat [aanvrager] gewoon zijn eigen geld heeft.’

De ontvankelijkheid van de aanvraag

38. De aanvraag moet voorts de redenen vermelden ‘waarom het novum tot één van de genoemde beslissingen zou hebben kunnen leiden'. In dat verband is van belang dat het gestelde in paragraaf IX uitloopt op de conclusie dat gelet op ‘de nova’ het door de verdediging geschetste scenario ‘aannemelijk’ zou zijn, de verwerping van dit scenario niet langer in stand zou kunnen blijven en het hof [aanvrager] had ‘moeten vrijspreken van feit 1’. Aldus hebben de stellers van het middel (in het kader van de ontvankelijkheidseis) meen ik toereikend verhelderd waarom de passages waar de herzieningsaanvraag op wijst tot één van de in art. 457, eerste lid, onder c Sv genoemde beslissingen (‘een vrijspraak van de gewezen verdachte’) zouden hebben kunnen leiden.

39. Als de aanvraag er, zoals in het onderhavige geval, toe strekt de bewijsvoering aan te tasten, moet zij voorts ‘met voldoende precisie’ uiteenzetten ‘(i) waarom een bepaald onderdeel van de bij de aanvraag gevoegde stukken leidt tot ernstige twijfel aan de juistheid van een nauwkeurig aangeduid gedeelte van de bewijsvoering, en (ii) waarom dat leidt tot het ernstige vermoeden dat het onderzoek van de zaak, als dat gegeven toen bekend was geweest, zou hebben geleid tot een vrijspraak’.

40. Kern van de herzieningsaanvraag is, zo bleek, de stelling dat de passages die aan de bewijsstukken worden ontleend het alternatieve scenario ondersteunen inhoudend dat Endstra werd afgeperst om aan [aanvrager] te betalen, dat [aanvrager] daar niet van wist en spoedig zelf afgeperst zou worden. Daartoe wordt aangevoerd dat uit de ‘nova’ blijkt dat de overweging waarmee het hof dit scenario heeft verworpen ‘onjuist’ is.

41. Die verwerping houdt, kort gezegd, in dat het hof het niet aannemelijk acht ‘dat Holleeder of welke afperser dan ook iemands leven en dat van zijn familie op uiterst serieuze wijze zou bedreigen om ervoor te zorgen dat betrokkene zijn reguliere schulden zou voldoen’. En dat niet valt in te zien dat een dergelijke merkwaardige handelwijze ‘mogelijk zou moeten maken dat de afperser dan vervolgens opnieuw tijd en moeite moet gaan steken in een tweede afpersing’ terwijl ook de mogelijkheid open had gestaan ‘om de schuldenaar er toe te dwingen de betalingen direct ten gunste van de afperser te doen’.

42. De aanvraag leidt uit de geciteerde passages in de bewijsstukken – zo begrijp ik – niet af dat deze argumentatie in het algemeen onjuist is, maar strekt ertoe te betogen dat zij in dit geval niet opgaat. Endstra kon niet goed gelden overmaken aan criminelen, maar hij kon wel schulden aan [aanvrager] betalen. Het zou voor Holleeder eenvoudiger zijn geweest ‘Endstra af te persen en later [aanvrager] voor een karretje te spannen, dan om Endstra direct aan hem (of een van de andere betrokken criminelen) te laten betalen’. En uit de uitlatingen van Holleeder zou kunnen worden afgeleid dat deze gedacht lijkt te hebben dat [aanvrager] ‘eenvoudig afgeperst zou kunnen gaan worden’.

43. Daarmee hebben de stellers van de aanvraag toegelicht waarom de geciteerde passages naar hun mening tot ernstige twijfel leiden aan de juistheid van deze bewijsoverweging. Uw Raad eist evenwel ook dat met voldoende precisie wordt uiteengezet waarom deze twijfel leidt tot ‘het ernstige vermoeden dat het onderzoek van de zaak, als dat gegeven toen bekend was geweest, zou hebben geleid tot een vrijspraak’. Die eis brengt – meen ik – mee dat de aanvraag aandacht dient te besteden aan de betekenis die aan de aangevoerde informatie kan worden gehecht in het licht van de gehele bewijsvoering.

44. De bewijsvoering van feit 1 berust op een groot aantal feiten en omstandigheden. Van een deel van die feiten en omstandigheden is Endstra de bron. Daaronder vallen in het bijzonder de achterbankgesprekken, de verklaring bij de notaris en de dagboekaantekeningen. Het hof heeft de bewezenverklaring voorts gebaseerd op verklaringen van anderen, onder meer [getuige 2] , [betrokkene 5] , [betrokkene 22] en [aanvrager] zelf. En het hof vermeldt een aantal (andere) geschriften, met de opschriften ‘Verpanding’, ‘Onherroepelijke Volmacht’, ‘concept Aandeelhoudersbesluit’, ‘concept Akte van verpanding van Aandelen’, alsmede een ‘Overzicht gemaakte afspraken’.

45. Het hof overweegt vervolgens dat het ‘op grond van al het vorenstaande, in onderling verband en samenhang bezien’, bewezen acht dat Endstra door Holleeder is afgeperst. En dat ‘de tien in de tenlastelegging genoemde betalingen zijn verricht in het kader van die afpersing’. Het hof wijst er in dat kader op dat in de dagboekaantekeningen bedragen en data worden genoemd ‘die in belangrijke mate, en wat de vermeldingen op pagina 15 van de hiervoor weergegeven dagboekaantekeningen betreft, vrijwel geheel, aansluiten bij de door de verdachte ontvangen betalingen.’ Volgende stap in de bewijsoverwegingen is de vaststelling dat uit de bewijsmiddelen ‘blijkt dat er sprake is geweest van willekeurige betalingen van aanzienlijke bedragen, die door Endstra op zijn betalingsopdrachten niet of van een vage omschrijving werden voorzien. Dit is een hoogst ongebruikelijke handelwijze voor een schuldenaar die er toch belang bij heeft om aan te kunnen tonen welke schulden hij heeft voldaan.’ Ook aan de ‘ontvangende kant’ blijkt volgens het hof ‘niemand in staat te zijn te zeggen op welke verplichtingen de individuele betalingen betrekking hebben’. Daaruit trekt het hof de conclusie dat ‘het om wit te wassen criminele betalingen ging’.

46. Daarna gaat het hof in op enkele verweren. De verdediging heeft, aldus het hof, ‘veel werk gemaakt van het, met name ook boekhoudkundig, uiteenzetten hoe de betalingen aan de hand van bestaande verplichtingen van Endstra jegens [aanvrager] kunnen worden uitgelegd’. Het hof zet uiteen waarom dat betoog het hof niet heeft overtuigd. Het hof stelt daarbij voorop dat bij ‘reguliere betalingen in het economisch verkeer, en wel tot een totaal van ruim 17 miljoen euro’, verwacht had mogen worden ‘dat er onderliggende stukken zouden zijn, daterend uit de periode waarin de afspraken waarop deze betalingen zouden zijn terug te leiden zijn gemaakt, te weten 1998/1999, waaruit verschuldigdheid en prestatie duidelijk naar voren komen, en waarbij een duidelijke en directe relatie is te leggen met de verrichte betalingen’. Het hof stelt vast dat nooit een schriftelijk stuk naar voren is gekomen ‘waarin de afspraken die de verdachte stelt in 1998 of 1999 met Endstra te hebben gemaakt, en op welke afspraken alle betalingen terug te voeren zouden zijn, zijn opgeschreven, hoewel de verdachte verklaart dat een dergelijk stuk er wel is geweest.’ En het overweegt dat het niet gelooft ‘dat dit stuk ooit heeft bestaan en dat de gestelde afspraken destijds zijn gemaakt.’

47. Vervolgens overweegt het hof dat uit de bewijsmiddelen het beeld naar voren komt dat betalingen zijn gedaan ‘die boekhoudkundig niet zijn thuis te brengen, maar die aan beide zijden, zowel bij de betaler als bij de betaalde, wel boekhoudkundig moesten worden verwerkt’. En dat daartoe ‘onderliggende verplichtingen aangedragen of gezocht’ moesten worden, dat daar ‘het nodige overleg voor nodig’ is geweest en dat [betrokkene 22] daar zelfs speciaal voor aan het werk is gezet. De hele gang van zaken past volgens het hof ‘bij het zonder argwaan te wekken in de boekhouding verstoppen van criminele betalingen, en niet bij het voldoen van reguliere betalingen in het economisch verkeer. Dat de achteraf gevonden betalingstitels op grond van zakelijke verhoudingen in 1998/1999 tussen de verdachte en Endstra, ook boekhoudkundig, nog wel in meer of mindere mate aannemelijk zijn te maken, doet aan het voorgaande niet af.’

48. De aanvraag ziet niet op deze onderdelen van de bewijsvoering, maar betreft de overweging die het hof heeft gewijd aan het laatste verweer dat het hof bespreekt. Dat houdt, in de bewoordingen van het hof, in dat uitgaande van afpersing door Holleeder van Endstra betoogd zou kunnen worden ‘dat Holleeder liever zou zien dat Endstra zijn spaarzame liquiditeiten aan de verdachte zou betalen dan aan een concurrent-crimineel van Holleeder, aan wie Endstra ook geld verschuldigd was. Het zou dan vervolgens in de rede liggen dat daarna de verdachte afgeperst zou worden, zodat Holleeder zijn geld alsnog binnen zou krijgen. Een en ander zou verklaren waarom Endstra zou hebben gedacht dat de verdachte van de afpersing wist en waarom het openbaar ministerie geen contacten tussen Holleeder en de verdachte in de jaren 2002 tot 2004 heeft kunnen vaststellen.’

49. De vraag of ernstige twijfel aan de juistheid van de overweging die het hof aan dit verweer heeft gewijd leidt tot het ernstige vermoeden dat het hof, als de in de aanvraag geciteerde passages bij het onderzoek van de zaak bekend waren geweest, de verdachte zou hebben vrijgesproken, dient in het licht van de gehele bewijsvoering te worden beoordeeld. Uit die bewijsvoering volgt dat het hof op grond van tal van aanwijzingen heeft geoordeeld dat geen sprake was van voldoening van reguliere schulden maar van criminele betalingen en dat de verdachte dit wist. De overweging waarmee het hof het scenario heeft verworpen dat de verdediging heeft geschetst, nadat uitgebreid op andere gronden vrijspraak is bepleit, heeft ten opzichte van die bewijsvoering een aanvullend karakter. De wezenlijke argumenten op grond waarvan het hof heeft geoordeeld dat sprake is van ‘criminele betalingen’ en dat [aanvrager] dat wist, liggen in de vaststellingen en overwegingen besloten die het hof voorafgaand aan die overweging heeft geformuleerd. Ik merk daarbij op dat in dupliek is bevestigd ‘dat het Meer en Vaart-verweer draait om de vraag of [aanvrager] wist van afpersing van Endstra’.

50. In de herzieningsaanvraag wordt wel aangestipt dat ‘het alternatieve scenario niet verklaart waarom weinig schriftelijke bescheiden zijn aangetroffen die het bestaan van de vorderingen van [aanvrager] kunnen aantonen’ en ‘waarom Endstra zijn betalingsopdrachten slechts van vage omschrijvingen voorzag’. Daar wordt evenwel slechts tegen ingebracht ‘dat het binnen de vastgoedindustrie niet ongebruikelijk was om (miljoenen)vorderingen niet op papier te zetten’ en dat het onbekend is ‘hoe gedetailleerd de betalingsomschrijvingen van Endstra normaliter waren’. En dat Endstra gedacht kan hebben ‘dat [aanvrager] eveneens bij die afpersing betrokken was’, voor hem ‘dan ook’ geen noodzaak bestond ‘om de betalingsomschrijvingen van meer details te voorzien’, en een vage omschrijving in verband met een ‘fiscale constructie’ goed zou uitkomen. Uit het voorgaande volgt dat het hof de wetenschap van [aanvrager] ook uit andere feiten en omstandigheden heeft afgeleid, in het bijzonder het aandragen en zoeken van onderliggende verplichtingen. De stelling dat het in de vastgoedindustrie niet ongebruikelijk was om miljoenenvorderingen niet op papier te zetten, is ter terechtzitting in hoger beroep al door de verdediging betrokken.¹⁰⁴ Het hof heeft in de bewijsoverwegingen de gedachte verworpen dat fiscale overwegingen een argument zouden kunnen vormen voor de vage omschrijvingen. En het heeft daarin tevens overwogen dat de omstandigheid dat ‘niet duidelijk is in hoeverre Endstra gewoon was om bij betalingen aan vaste zakenpartners vage of ontbrekende omschrijvingen te vermelden’ niet van belang is nu ‘hier juist geen sprake meer was van vaste zakenpartners’.

51. Een en ander brengt mee dat de aanvraag naar het mij voorkomt niet voldoet aan de eis dat met voldoende precisie is uiteengezet waarom ernstige twijfel aan de juistheid van de bewijsoverweging die de aanvraag bekritiseert, leidt tot het ernstige vermoeden dat het onderzoek van de zaak, als de in de aanvraag geciteerde passages tijdens het onderzoek op de terechtzitting bekend waren geweest, zou hebben geleid tot een vrijspraak.

52. Voor het geval Uw Raad daar anders over denkt, bespreek ik de aanvraag inhoudelijk.

Een gegeven dat de rechter niet bekend was

54. De aanvraag bevat in de eerste plaats passages die verband houden met het ‘Ibiza project’. Het codicil bevat onder meer de volgende passages: ‘ [aanvrager] niet aanwezig, [betrokkene 21] bedreigt in mijn bijzijn over geld tegoed (onleesbaar) mislukte poging om discotheek te beginnen op Ibiza’; ‘ [aanvrager] en [betrokkene 21] betalen aan antiekhandel Ibiza. Betaald aan Ouwe [ouwe is Hillis]’; ‘Hingst zegt WE (Willem Endstra) dat [aanvrager] probleem heeft met de Ouwe. WE zegt tegen mij dit op te lossen’; ‘Ik bemiddelde met [betrokkene 21] en Dino [Dino Soerel] over dit probleem’. De brief van Holleeder aan [aanvrager] houdt onder meer het volgende in: ‘Uw probleem is eigenlijk begonnen toen Hingst bij Endstra kwam met die mededeling dat [betrokkene 21] en volgens Hingst ook u een probleem hadden met het Ibiza-project en dus een probleem hadden met Hillis. Endstra heeft mij toen gezegd dit probleem voor u op te lossen’; ‘Ik heb toen gevraagd wat Endstra mij vroeg en ik heb toen een gesprek gehad met [betrokkene 21] over het conflict met het Ibiza-project. De uitkomst van het gesprek was dat [betrokkene 21] geld over heeft gemaakt naar die antiekhandel op Ibiza waar [betrokkene 21] zaken mee had gedaan. [betrokkene 21] wist niet dat Hillis achter die antiekhandel zat. Hij kende Hillis helemaal niet, laat staan dat u wist wie Hillis was. Maar zoals Endstra iedereen altijd hielp kwam er altijd een moment dat ze voor hem iets terug moesten doen.’

55. Bij de aanvraag is (als bijlage 7) een proces-verbaal gevoegd dat op 19 september 2006 is opgemaakt en tot de stukken van het geding behoort.¹⁰⁶ Daarin is vermeld dat tijdens het onderzoek naar advocaat Hingst stukken in beslag zijn genomen ‘die betrekking hadden op een voorgenomen zakelijke transactie tussen [aanvrager] / [betrokkene 21] met de [bedrijf 21] en een Spaanse vennootschap waar Hingst zelf, samen met Stanley Hillis, bij betrokken was. Deze stukken zijn aangetroffen en in beslag genomen tijdens een doorzoeking op 25 april 2005 te Ibiza op het kantoor van “The [bedrijf 19] ” te Ibiza en een bevel uitlevering stukken op een gerelateerd administratiekantoor te Ibiza. Uit de betreffende stukken (correspondentie) blijkt dat [betrokkene 21] / [aanvrager] met de [bedrijf 21] voornemens zijn te investeren voor een bedrag van minimaal 12 Mio gulden in een project betreffende de ontwikkeling van een discotheek en appartementen op Ibiza (…). Er ontstaat discussie over de voorwaarden die [betrokkene 21] namens de [bedrijf 21] stelt. Daar deze voorwaarden niet naar tevredenheid van [betrokkene 21] worden ingevuld trekt de [bedrijf 21] zich terug. Hingst neemt hier geen genoegen mee en stelt dat er een schadevergoeding betaald dient te worden ter hoogte van een bedrag van NLG 750.000. De zaak wordt door [betrokkene 21] overgedragen aan de advocaat Hammerstein (…). Uit een brief (…) van Hammerstein aan Hingst met betrekking tot de eis van een schadevergoeding is duidelijk af te leiden dat de [bedrijf 21] niet van plan is te betalen (…). Opvallend is echter dat uit een document van de Banca March blijkt dat [bedrijf 20] Holding BV (een vennootschap van [aanvrager] ) op 10 september 2001 een bedrag van € 158.823,08 heeft betaald aan The [bedrijf 19] SA te Ibiza met de omschrijving “Finale kwijting/onder voorbehoud rechten”.’

56. Dit proces-verbaal houdt vervolgens een passage in van een verhoor van [betrokkene 21] op 2 mei 2006. Daarin heeft [betrokkene 21] onder meer verklaard; ‘Omdat wij die garantie hadden gesteld en daarmee de schijn van interesse hadden gewekt, [aanvrager] en ik geen uitvoerig juridisch conflict wensten hebben we uiteindelijk besloten een schadevergoeding te betalen. Met Hingst is toen een bedrag overeengekomen ik dacht Euro 150.000 of 160.000.’ Aan [betrokkene 21] is voorgehouden: ‘Uit onderzoek in Amsterdam blijkt dat uw betaling uiteindelijk terecht gekomen is bij een vennootschap van Stanley Hillis’. [betrokkene 21] ontkent dat hij of [aanvrager] onder druk is gezet om deze betaling te doen. Het proces-verbaal vermeldt voorts: ‘Voormalig bestuurder/directeur van [bedrijf 19] te Ibiza, [betrokkene 20] had aanvankelijk verklaard dat Hingst in 2000 [bedrijf 19] aan Hillis had verkocht. Later verklaarde hij dat het ook in 2002 kon zijn geweest. (opmerking verbalisant: de betaling van [aanvrager] / [betrokkene 21] heeft plaatsgevonden in september 2001. Het is niet met zekerheid vast te stellen of Hillis al gelieerd was aan [bedrijf 19] ten tijde van de betaling)’.

57. De aanvraag wijst in verband met het Ibiza-project (onder III) ook op een ‘briefwisseling die zich in het strafdossier van Holleeder’ bevindt, en voegt deze als bijlage 4 bij. Ook een proces-verbaal van een verhoor van [betrokkene 21] is als bijlage 5 meegezonden. Deze stukken bevinden zich ook in het dossier dat in de onderhavige zaak aan het hof ter beschikking stond.¹⁰⁷ Tot deze stukken behoort een op 18 oktober 2005 opgemaakt proces-verbaal van bevindingen waarin verbalisant relateert dat het project niet doorgaat ‘omdat [betrokkene 21] en [aanvrager] niet willen financieren “om voor hun moverende redenen”. Wat die redenen zijn blijft onduidelijk, omdat ze het Hingst niet willen vertellen.’

58. In het licht van een en ander is de omstandigheid dat [aanvrager] en [betrokkene 21] op 10 september 2001 geld hebben betaald in verband met een project op Ibiza een gegeven dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter bekend was. Ook de omstandigheid dat deze betaling (vermoedelijk) bij Hillis terecht is gekomen betreft geen nieuw gegeven. Dat er nauwe banden bestonden tussen Holleeder en Hillis blijkt uit de bewijsvoering (vgl. de schriftelijke samenvatting van het eerste achterbankgesprek). Wat het codicil en de brief van Holleeder aan [aanvrager] toevoegen, is dat Holleeder stelt rechtstreeks bij dit ‘probleem’ betrokken te zijn geweest. Holleeder stelt voorts dat zijn bemoeienis het gevolg is van een opmerking van Endstra, en dat [betrokkene 21] niet zou hebben geweten ‘dat Hillis achter die antiekhandel zat’.

59. Uit de informatie omtrent het Ibiza project die zich in het dossier bevindt en de aanvullende informatie die daaromtrent uit codicil en brief blijkt, kan een aanwijzing worden afgeleid dat [aanvrager] voorafgaand aan en ten tijde van de betalingen door Endstra tot op zekere hoogte in de greep van Holleeder was. Het dossier dat aan het hof ter beschikking stond, bevatte ook al aanwijzingen in die richting. In de verklaring die Endstra bij de notaris heeft afgelegd en die het hof voor het bewijs heeft gebezigd schrijft hij dat [betrokkene 22] heeft gezegd dat [aanvrager] ‘onder dwang handelde’. [betrokkene 22] zelf heeft op 10 juni 2004 als volgt verklaard:¹⁰⁸

‘Ik heb aangegeven dat in december 2002 de betalingen betrekking hadden op de ontvlechting tussen Endstra en [aanvrager] .

Dat beeld is bij mij blijven bestaan tot het 3e kwartaal van 2003, dat is het moment dat Wim Endstra aan mij aangaf dat hij afgeperst werd.

Wim heeft niet aangegeven dat de vorderingen waar ik mee bezig was onderdeel was van die afpersing.

In de maanden daarna ben ik voor mezelf gaan nadenken waarop dan deze betalingen eventueel nog betrekking konden hebben, behalve de ontvlechting, en dan kom ik tot twee vermoedens:

ten eerste of [aanvrager] helpt Wim met het apart zetten van gelden voor Wim, zeg maar het vormen van een spaarpotje om voor zichzelf te kunnen houden;

ten tweede, de optie dat ook [aanvrager] wordt afgeperst om een titel te bedenken om betalingen van Wim naar een derde te laten lopen.

(…)

In oktober 2003 heb ik Wim geadviseerd aangifte te doen. Gooi al die zaken open, zei ik tegen hem.

Want hij had mij verteld dat hij bedreigd en afgeperst werd en dat hij klem zat met betalingen. Hij zei dat er diverse partijen waren die meenden geld van hem te krijgen. Hij heeft niet concreet aangegeven welke personen dat waren.

In dat kader heb ik ook de vraag gesteld aan [aanvrager] , of hij wist dat er sprake was van afpersing aan de kant van Wim.

Waarop [aanvrager] antwoord dat hij absoluut nooit iemand zou afpersen en als deze betalingen daarop betrekking zouden hebben dat dat alleen onder druk zou gebeuren.

Vrij recent, een week of twee geleden heb ik deze vraag nog een keer aan [aanvrager] gesteld, toen zei hij van ja, maar dat was alleen maar omdat hij in de Quote 500 stond en dat hij daarover met de CID had gesproken.

Tussen de eerste vraag aan [aanvrager] en tweede recente vraag aan [aanvrager] heeft hij mij wel iets genoemd waardoor ik het vermoeden heb dat hij wellicht afgeperst werd en door wie.

(…)

Even terug naar de afpersing, in het derde kwartaal van 2003 waren er dus vragen door mij gesteld of er sprake van afpersing was. [aanvrager] heeft dat toen tegen mij in feite ontkend. Wel heeft [aanvrager] mij geruime tijd later, dat moet dan het 4e kwartaal 2003 zijn geweest, dat hij in Londen bezoek had gehad dat hij absoluut niet prettig vond.

[aanvrager] vertelde mij dat degene die hem in Londen had bezocht “de man met de grote neus” betrof.

V: Heeft [aanvrager] u verteld wie “de man met de grote neus” betrof?

A: [aanvrager] heeft mij niet de daadwerkelijke naam gezegd. Ik vond het ook niet kies om daar over door te vragen. Ik denk zelf dat het Holleeder betreft die [aanvrager] daarmee bedoelde. Ik denk dat omdat ik daarbij een aantal dingen combineer, zoals dat Wim hem tegenover mij aanduidde met die neus en de foto van Holleeder in de kranten. De man heeft een grote neus.’

‘Op 10 april 2003 hebben Wim en ik afgesproken bij de notaris. (…) Voor de ondertekening verlaat Wim het pand. Hierbij zei hij niet bereid te zijn een stuk te ondertekenen met hierin een boetebepaling zoals geformuleerd in de onderhandse akte.

(…).

Ik heb vervolgens contact opgenomen met [aanvrager] en hem de situatie voorgehouden. [aanvrager] besloot tot een aanpassing van de boete en een oprekking van de termijn tot ik denk 31 mei 2003. [aanvrager] had wel begrip voor de discussie, maar was niet blij met de afwijking van de afspraken.

(…)

Wim kwam terug bij de notaris, ongeveer een half uur na zijn vertrek, en vervolgens vroeg de notaris hem of hij eens was met de wijzigingen, waarna de notaris vertrok om de wijzigingen aan te brengen. Endstra en ik bespraken de ontstane situatie, waarbij ik Wim bedankte voor zijn terugkeer en zei begrip te hebben voor mijn problemen met de boetebepaling. Wim vroeg mij waarom [aanvrager] hier zo op gehamerd had. Ik weet niet meer wat ik concreet geantwoord heb, maar daaruit kan Wim hebben afgeleid dat ik vermoedde dat [aanvrager] onder druk stond van een derde om hieraan vast te houden. Ik denk dat ik gezegd heb, ik weet niet wat [aanvrager] bewogen heeft vast te houden aan deze bepalingen, maar blijkbaar staat hij onder druk dit te doen.

(…)

Na de moord op Endstra werd ik gebeld door [betrokkene 5] . (…) We hebben vervolgens een afspraak gemaakt op het kantoor van [aanvrager] (...).

Een week later hadden wij weer een ontmoeting en hierbij heb ik onder andere de gedane betalingen toch weer ter sprake gebracht. Het zat mij niet lekker, dat ik niet wist of [aanvrager] nu wel of niet werd afgeperst en ik wilde de echte redenen van de betalingen weten. [aanvrager] gaf aan dat hij niet werd afgeperst, maar dat dit wel was gebeurd toen hij in de Quote vermeld was. Hij vertelde hierna dat hij aan de betalingen wel moest meewerken. Ik merkte dat hij mij niet volledig wilde informeren over de achtergrond van de betalingen.’

‘Ik heb nogmaals nagedacht over deze situatie waarin ik ben beland. Ik heb voor mijzelf een tijdlijn gemaakt, die ik u graag wil vertellen.

(…)

In ongeveer september of oktober 2003 vertelde [aanvrager] in een van onze gesprekken mij dat hij bezoek had gehad op zijn priveadres in Londen. Hij vertelde dat een persoon bij hem daar aan de deur had gestaan die met hem een gesprek had gehad en dat hij dit als bedreigend ervaren had. Hij beschreef de persoon als “de man met de grote neus”. Ik legde toen de link tussen de transacties tussen [aanvrager] en Endstra en de afpersing van Endstra en het bedreigende bezoek bij [aanvrager] . Het was mij niet duidelijk of de bezoeker van [aanvrager] bij hem kwam namens Endstra of namens zichzelf. Na het bezoek aan het priveadres van [aanvrager] verzocht [aanvrager] mij de transacties met Endstra snel af te handelen. (…)

Na de aanslag op Endstra vertelde [aanvrager] mij, na vragen van mij, dat hij moest meewerken aan de transacties. [aanvrager] vertelde mij dat hijzelf niet werd afgeperst.’¹¹¹

64. Al met al past de aanwijzing dat [aanvrager] / [betrokkene 21] in verband met het Ibiza project betaald hebben aan Hillis en dat Holleeder bij dit ‘probleem’ betrokken was bij informatie die het hof bekend was.

65. De aanvraag berust voorts op informatie over geld dat Hillis van Endstra ‘tegoed’ zou hebben gehad en (geld dat Hillis) later bij [aanvrager] geclaimd zou hebben. Het codicil houdt onder meer in: ‘ [aanvrager] heeft nooit geweten dat we hem wilde gebruiken om van zijn buitenlandse rekening geld over te maken naar de Ouwe’. Uit het telefoongesprek tussen Holleeder en Peter R. de Vries kan worden afgeleid dat Hillis volgens Holleeder nog geld tegoed had van Endstra, dat het over ‘tien miljoen’ ging, en dat Endstra een constructie had bedacht waarbij ‘ [aanvrager] voor het karretje’ gespannen werd. Uit het gesprek tussen [aanvrager] en Ficq kan worden afgeleid dat laatstgenoemde bezoek heeft gehad van een oudere man die zich ‘Hillis’ noemde en tegen haar heeft gezegd: ‘Ik krijg van uw cliënt nog 5 miljoen’. [aanvrager] merkt daarbij op dat hij ‘natuurlijk 10 miljoen gulden’ bedoelde (en dat heeft uitgedrukt in euro’s).

66. Uit de bewijsvoering van het hof kunnen een aantal feiten en omstandigheden worden afgeleid die betrekking hebben op de ‘constructie’ die aan de betalingen ten grondslag is gelegd. [betrokkene 22] heeft op 9 juni 2004 verklaard dat hij in december 2002 door [aanvrager] is gevraagd ‘om te adviseren over en te assisteren bij de afwikkeling van de financiële vorderingen in het kader van de ontvlechting die ongeveer in 1999 had plaatsgevonden’. [aanvrager] en Endstra ‘hadden blijkbaar onderling al overleg gehad over de omvang van de bedragen en de wijze waarop betaald moest worden. (…) Het was mij bekend dat Endstra betalingsmoeilijkheden had. Daarover heeft hij mij zelf geïnformeerd. Er waren onvoldoende liquide middelen aanwezig maar wel schuldeisers, onder wie Holleeder. Hij heeft die naam genoemd. Hij heeft verteld dat hij onder druk stond om te betalen.’

67. Op 10 juni 2004 heeft [betrokkene 22] verklaard dat [aanvrager] hem vertelde ‘dat de geldelijke transacties reeds met Endstra besproken waren en ook de wijze waarop dit diende te worden afgehandeld’. [betrokkene 22] wees één titel direct af (de telecombuis), en gaf aan dat twee andere titels ‘om fiscale en feitelijke redenen geen goede betalingsredenen waren. Feitelijk was dit gebakken lucht.’ Op 12 juni 2004 verklaart [betrokkene 22] dat de afspraken ‘voor de winstverdeling inzake [bedrijf 2] ’ nadien zijn gemaakt; ‘Endstra had hiervoor al eens aangegeven dat er ook gesproken kon worden over winstrechten met betrekking tot de aandelenverkoop [bedrijf 1] en Sea Port IJmuiden’. Op 2 maart 2009 heeft [betrokkene 22] bij de rechter-commissaris verklaard dat ‘we’ de betalingen van Endstra aan [aanvrager] na het afblazen van de telecombuis ‘zo fiscaal gunstig mogelijk en binnen de grenzen van de wet (moesten) verantwoorden. Het resultaat van deze besprekingen is het overzicht gemaakte afspraken.’

68. Daarmee ligt in de bewijsvoering van het hof besloten dat Endstra heeft meegedacht over titels die aan de betalingen aan [aanvrager] ten grondslag konden worden gelegd. Dat deze betalingen ertoe leidden dat [aanvrager] het geld ging bewaren voor (in het bijzonder) Holleeder ligt ook in de bewijsvoering van het hof (vgl. het vijfde achterbankgesprek) besloten. In de bewijsvoering liggen voorts aanwijzingen besloten dat [aanvrager] ‘onder dwang’ aan de afpersing van Endstra heeft meegewerkt, zo bleek eerder; Endstra geeft in de ten overstaan van de notaris afgelegde verklaring aan dat [betrokkene 22] in die zin heeft verklaard. Dat [aanvrager] mogelijk voor een ‘karretje’ is gespannen is in zoverre niet een nieuw gegeven. Dat [aanvrager] ook geld voor Hillis zou hebben ‘bewaard’ is niet in de bewijsvoering van het hof terug te vinden, maar werpt daar geen nieuw licht op, nu Hillis tot de groepering van Holleeder behoorde (vgl. het eerste achterbankgesprek).

69. De aanvraag berust in de derde plaats op (andere) uitlatingen van Holleeder, die mede inhouden dat de informatie over het Ibiza project en het geld dat Hillis tegoed zou hebben in een bepaalde context wordt geplaatst. In het codicil schrijft Holleeder onder meer: ‘ [aanvrager] heeft nooit geweten dat we hem wilde gebruiken om van zijn buitenlandse rekening geld over te maken naar de Ouwe’; ‘ [aanvrager] spreekt de waarheid als hij zegt dat hij alleen ze geld heeft gekregen waar hij dacht recht op te hebben’. De brief van Holleeder aan [aanvrager] houdt in dat Endstra hem heeft gezegd het ‘probleem’ met het Ibiza-project voor [aanvrager] op te lossen. ‘Maar zoals Endstra iedereen altijd hielp kwam er altijd een moment dat ze voor hem iets terug moesten doen. Hij zei dan ook altijd, die staat bij mij nog in het krijt.’ Het telefoongesprek van Holleeder met Peter R. de Vries houdt in dat ‘op het moment dat Endstra in het nieuws kwam met al die Mieremet-verhalen’ iedereen z’n geld terug wilde ‘van al die criminelen’. En dat Endstra ‘echt knijp’ kwam te zitten en ‘een constructie’ heeft bedacht waarbij ‘ [aanvrager] voor het karretje’ gespannen werd. De verklaring die Holleeder op 14 januari 2019 in zijn eigen strafzaak heeft afgelegd, houdt in dat [aanvrager] ‘zijn eigen geld kreeg en dat hij zijn eigen geld door moest betalen. Dat was de bedoeling’. Daarnaast wijst de aanvraag nog op het telefoongesprek voor zover dat inhoudt dat Holleeder het ‘zo zielig voor die [aanvrager] ’ vindt, die ‘een stakker’ zou zijn en ‘een watje’. [aanvrager] zou ‘een hel tegemoet’ zijn gegaan terwijl hij volgens Holleeder ‘onschuldig’ is.

70. Bij de stukken van het geding bevindt zich het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 18 februari 2009 in de zaak tegen Holleeder. Uit dit proces-verbaal blijkt dat Holleeder daar onder meer heeft verklaard:¹¹⁵

‘U houdt mij verklaringen voor van [betrokkene 22] van juni-juli 2008 en van juni 2004. Ik weet niet zo goed hoe ik daarop moet reageren. Ik heb [aanvrager] twee keer ontmoet bij Endstra thuis. [betrokkene 22] ken ik helemaal niet. Ik weet niets van de betalingen waarover in de diverse verklaringen gesproken wordt of de gronden die hiervoor genoemd worden, zoals de telecombuis. Endstra heeft mij met betrekking tot zijn relatie met [aanvrager] nooit veel verteld.

Ik heb [aanvrager] nooit afgeperst. Óf hij is afgeperst, is mij niet bekend.

‘Anders dan [betrokkene 7] heeft verklaard, heb ik [aanvrager] nooit bij de voornaam aangesproken. Ik schoof regelmatig aan bij etentjes van Endstra, met zakenrelaties, of van [betrokkene 7] , maar ik heb nooit met [aanvrager] gegeten. Ik heb die man in mijn leven alles bij elkaar misschien 30 minuten gezien. (…) Ik heb [aanvrager] daar wel eens gezien maar heb niet deelgenomen aan een gesprek waarbij hij betrokken was. Toen mij werd voorgehouden dat uit observaties kan worden afgeleid dat ik [aanvrager] twee keer heb ontmoet, heb ik gezegd dat dat best mogelijk is. Een concrete herinnering heb ik hier niet aan. Ik heb [aanvrager] alleen bij Endstra thuis gezien, niet in IJmuiden. Ook de ontmoeting die ik volgens [aanvrager] met hem in een restaurant zou hebben gehad, staat mij niet bij.

72. Uit deze verklaringen blijkt dat zich niet de situatie voordoet van een getuige die op eerder afgelegde belastende verklaringen terugkomt. De verklaring van Holleeder dat hij [aanvrager] twee keer bij Endstra thuis heeft gezien sluit aan bij de verklaring van [aanvrager] die het hof voor het bewijs heeft gebezigd. Dat hij niets weet van de betalingen en dat hij [aanvrager] nooit heeft afgeperst sluit ook aan bij de eerdere procesopstelling van [aanvrager] .

73. Een nieuw element in de brief is de stelling van Holleeder dat hij bij het Ibiza project tussenbeide zou zijn gekomen op verzoek van Endstra, en dat [aanvrager] daardoor volgens Endstra bij hem in het krijt zou zijn komen te staan. Daarbij sluit de stelling aan dat Endstra ‘een constructie’ zou hebben bedacht toen hij ‘knijp’ kwam te zitten, waarbij [aanvrager] ‘voor het karretje’ gespannen werd. Dat zijn stellingen die Holleeder in zijn eerdere verklaringen niet had betrokken en zo bezien informatie opleveren die het hof niet bekend was.

74. Uit de passages die in de aanvraag geciteerd worden kan niet worden afgeleid hoe [aanvrager] volgens Holleeder zou zijn verzocht om de betalingen van Endstra in ontvangst te nemen. Holleeder gaat daar in de brief die hij [aanvrager] heeft geschreven (bijlage 9) nader op in:

‘Nu dat Mieremet op 27 aug en 28 aug 2002 een interview gaf in de Telegraaf waarin hij Endstra de bank van de onderwereld noemde kwam Endstra in de problemen. Alle criminelen die bij Endstra geld hadden geïnvesteerd wilden hun geld terug. Maar ook de reguliere zakenrelaties van Endstra wilden hun geld terug. Ook kreeg hij problemen met de banken die zijn rekeningnummers opzegden en hij vreesde dat alle hypotheken zouden worden ingetrokken.

Maar Hillis wilde dus zijn geld terug net als Mieremet. Endstra kon het probleem met Mieremet gedeeltelijk oplossen door de 49% van de aandelen [bedrijf 10] die in het bezit waren van de vrouw van Mieremet naar zich toe te kopen. Op deze manier kon Endstra geld overnamen via de bank naar de vrouw van Mieremet. Maar voor andere criminelen die geld van Endstra kregen had hij die mogelijkheid niet om via de bank geld over te maken zonder gepakt te worden voor witwassen.

Ja en toen dacht Endstra ik heb [aanvrager] ook geholpen met Hillis, nou moet hij mij helpen. Hij besloot u te gebruiken zonder dat u het wist om via uw buitenlandse vennootschappen de criminelen die hij moest betalen geld over te maken op buitenlandse rekeningen. De bedoeling van Endstra was om u eerst het geld dat u van hem tegoed had over te maken. Vervolgens zou hij u dan vragen of u vanwege fiscale redenen hem wat geld kon lenen en dat u dat dan over moest maken naar buitenlandse rekeningen die Endstra u dan zou opgeven.

Toen ik Endstra vroeg of u dat wel zou doen zei hij me dat ik alleen moest zeggen of u hem kon helpen want hij had u ook geholpen met Hillis. De rest zou hij zelf met u regelen. Endstra zei me dat u niets mocht weten want u was volgens hem een bange wezel die daar nooit aan mee zou werken als u wist wat de bedoeling was. Het enige wat ik heb gedaan was het gesprek wat ik met u heb gehad op de wc waar ik u vroeg of u Endstra kon helpen. Maar ik wist natuurlijk wel waar Endstra mee bezig was.’

75. Deze passages zijn in de aanvraag niet geciteerd en als novum opgevoerd. Het is ook de vraag of deze informatie per saldo ontlastend is. In deze passage ligt besloten dat [aanvrager] Holleeder voorafgaand aan de betalingen door Endstra niet alleen maar tweemaal bij Endstra thuis heeft gezien. En dat de betalingen door Endstra aan [aanvrager] volgens Holleeder mede op zijn tussenkomst zijn terug te voeren.

76. De enkele omstandigheid dat Holleeder in de in de aanvraag geciteerde passages stelt dat [aanvrager] nooit heeft geweten dat ‘we’ hem wilden gebruiken, de waarheid spreekt en onschuldig is, los van informatie die deze stellingen onderbouwt, vormt – mede in het licht van de eerdere verklaringen van Holleeder die aan het hof bekend waren en waaruit ook al bleek dat [aanvrager] volgens Holleeder onschuldig was – naar het mij voorkomt niet een zelfstandig nieuw gegeven.

77. Al met al bevatten de passages die in de aanvraag worden geciteerd enkele gegevens die het hof ten tijde van de berechting van [aanvrager] niet bekend waren. Daarbij valt in het bijzonder te denken aan de stelling van Holleeder dat hij betrokken was bij het ‘probleem’ dat [aanvrager] en [betrokkene 21] hadden in verband met het Ibiza project, zijn stelling dat Hillis geld tegoed had van Endstra en het door Hillis contact leggen met Ficq in verband met een bedrag dat [aanvrager] aan hem verschuldigd zou zijn. De informatie die aan deze gegevens ontleend kan worden sluit evenwel aan bij informatie die het hof bekend was. Daarnaast bevat de brief van Holleeder de stelling dat Endstra (na de gestelde tussenkomst van Holleeder bij het Ibiza project) vond dat [aanvrager] bij hem ‘in het krijt’ stond, en zegt Holleeder in het telefoongesprek dat Endstra de ‘constructie’ met [aanvrager] heeft bedacht.

Het ernstige vermoeden

78. De stellers van de aanvraag menen dat de ‘nieuw opgekomen bewijsstukken’ door de onderlinge samenhang ‘belangrijk en overtuigend bewijs’ bevatten voor het ‘alternatieve scenario’, inhoudend: ‘Criminelen, waaronder Holleeder en Hillis, achtten het door de aandacht op Endstra niet mogelijk direct geld van Endstra te krijgen’; ‘Endstra betaalde geld waar [aanvrager] recht op had, althans dacht te hebben’; ‘er waren plannen in de maak om [aanvrager] af te persen zodat dit geld naar Holleeder, Hillis en/of andere criminelen overgeboekt zou worden’; ‘Die plannen zijn deels te uitvoering gebracht. Zo heeft Hillis later geprobeerd via Ficq 10 miljoen te incasseren bij [aanvrager] ’; [aanvrager] had geen weet van de criminele plannen om eerst Endstra en later hemzelf af te persen en was daar uiteraard niet bij betrokken.’ Uit de nova zou de onjuistheid blijken van de overweging waarmee het hof dit scenario heeft verworpen.

79. Uit de informatie over het Ibiza project die zich in het dossier bevindt, kan worden afgeleid dat [aanvrager] / [betrokkene 21] in verband met het Ibiza project een bedrag aan Hillis hebben betaald. Die betaling heeft in september 2001 plaatsgevonden, meer dan een jaar voor de eerste betaling van Endstra aan [aanvrager] . Passages in het codicil en in de brief van Holleeder aan [aanvrager] die in de aanvraag worden geciteerd, vormen een aanwijzing van bemoeienis van Holleeder met het Ibiza project (en de betaling aan Hillis). Dit, op zichzelf beschouwd, biedt naar het mij voorkomt geen steun aan het cruciale element van het omschreven scenario: ‘Endstra betaalde geld waar [aanvrager] recht op had, althans dacht te hebben’. Aan het Ibiza project en de gestelde bemoeienis van Holleeder als zodanig valt eerder een aanwijzing te ontlenen dat [aanvrager] al voorafgaand aan en ten tijde van de betalingen door Endstra tot op zekere hoogte in de greep van Holleeder was.

80. Uit het telefoongesprek tussen Holleeder en Peter R. de Vries kan worden afgeleid dat Hillis volgens Holleeder tien miljoen gulden van Endstra tegoed meende te hebben. Uit het gesprek tussen [aanvrager] en Ficq kan worden afgeleid dat een oudere man zich aan Ficq heeft voorgesteld als ‘Hillis’ en dat deze man heeft gezegd dat hij nog geld van haar cliënt kreeg. [aanvrager] leidt uit dat gesprek af dat Hillis sprak over (de) tien miljoen gulden. Uit de bewoordingen die Hillis volgens Ficq in bedoeld gesprek heeft gebezigd, kan niet heel eenvoudig worden afgeleid wat hij met dat gesprek beoogde. Hillis stelt geen termijn en vertelt ook niet op welke wijze een vermogensoverdracht dient plaats te vinden. Voor zover sprake is van een poging om het geld te incasseren, is het daarvan slechts een eerste begin. De uitlatingen van Hillis kunnen ook aldus worden begrepen dat hij (via Ficq) [aanvrager] informeert dat het geld dat Endstra hem heeft betaald (niet alleen vermogen van Holleeder betreft maar) deels van hem is. Dat [aanvrager] wist dat het geld van Endstra was afgeperst, impliceert immers niet dat [aanvrager] wist wie meenden een claim op dat geld te hebben.

81. Maar ook als in het benaderen van Ficq en de gebezigde bewoordingen wel een begin wordt gezien van dwang om geld van [aanvrager] te krijgen, bevatten deze bewijsstukken – meen ik – geen ‘belangrijk en overtuigend bewijs’ voor het standpunt dat Endstra geld betaalde waar [aanvrager] recht op had, althans dacht te hebben. Het bezoek van Hillis doet niets af aan de aanwijzingen van wetenschap van [aanvrager] van de afpersing die uit de bewijsmiddelen blijken. Ik wijs in het bijzonder op de wetenschap van Holleeder van de Tanner-rekening van [aanvrager] , op het ontbreken van een stuk waarin de afspraken zijn neergelegd waar de betalingen op terug te leiden zijn, en op de omstandigheid dat ‘onderliggende verplichtingen aangedragen of gezocht’ zijn. Een bezoek van Hillis waar (enige) dreiging van uitgaat is zeer wel met die wetenschap van [aanvrager] verenigbaar. Civielrechtelijk afdwingbaar was een betaling voor Hillis niet; een benadering waarin dwang besloten ligt, kan dan gekozen worden om misverstanden (over de gehoudenheid tot betaling) te voorkomen.

82. Het hof heeft aan het ‘scenario’ waar de aanvraag bij aansluit een overweging gewijd waarin voorop wordt gesteld dat het hof het niet aannemelijk acht ‘dat Holleeder of welke afperser dan ook iemands leven en dat van zijn familie op uiterst serieuze wijze zou bedreigen om ervoor te zorgen dat betrokkene zijn reguliere schulden zou voldoen’. In de overwegingen die aan deze overweging voorafgaan heeft het hof vastgesteld dat en waarom van het voldoen van reguliere schulden geen sprake is. Tegen die achtergrond begrijp ik deze overweging als een aanvullende overweging, waarbij het hof uitgaat van de hypothetische veronderstelling dat wel van het voldoen van reguliere schulden sprake zou zijn en vervolgens ook daarvan uitgaand het geschetste scenario verwerpt. De informatie over het Ibiza project en over het geld dat Hillis van [aanvrager] tegoed dacht te hebben, brengen niet mee dat deze overweging onjuist (of onbegrijpelijk) zou zijn.

83. Het hof vervolgt met de overweging dat evenmin valt in te zien ‘dat een dergelijke merkwaardige handelwijze, waarmee dan toch aanzienlijke tijd en moeite zouden zijn gemoeid, mogelijk zou moeten maken dat de afperser dan vervolgens opnieuw tijd en moeite moet gaan steken in een tweede afpersing, namelijk die van de inmiddels betaalde reguliere schuldeiser.’ Het ligt veel meer voor de hand, zo begrijp ik het hof, dat de betalingen worden gedaan aan een persoon die weet van het karakter van de betalingen, en (daarom) mee zal werken als de betreffende gelden te zijner tijd beschikbaar dienen te worden gesteld. Ook van deze overweging kan niet worden gezegd dat zij onjuist is in het licht van de informatie over het Ibiza project en over het geld dat Hillis van [aanvrager] tegoed dacht te hebben.

84. Voor zover de brief van Holleeder aan [aanvrager] inhoudt dat Endstra vond dat [aanvrager] na de gestelde tussenkomst van Holleeder bij het Ibiza project bij hem in het krijt stond, en voor zover het telefoongesprek met Peter R. de Vries inhoudt dat Endstra de ‘constructie’ met [aanvrager] zou hebben bedacht (om investeringen terug te kunnen betalen die criminelen bij Endstra hadden gedaan) is het gestelde scenario niet verenigbaar met de bewijsvoering. Daarin leidt het hof uit tal van feiten en omstandigheden af dat Endstra is afgeperst.¹¹⁷ Ik wijs in dit verband op het eerste achterbankgesprek, van 20 maart 2003, waarin Endstra heeft verteld dat hij enige tijd geleden werd gebeld met het verzoek op het kantoor van zijn advocaat Moszkowicz te komen, en daar in de werkkamer van Moszkowicz Soerel en Holleeder achter het bureau aantrof. Endstra vertelt dat hij daar met name door Soerel is bedreigd; hij zou ‘weer geld moeten overmaken en, zo niet, worden afgeschoten’.¹¹⁸ En dat een onbekende Joegoslaaf hem daarbij een vuurwapen in de buik heeft gedrukt. Ik wijs voorts op de gang van zaken op 10 april 2003 bij Lexence advocaten, waar Endstra in de verklaring die hij bij de notaris heeft afgelegd over spreekt.

86. Daar komt bij dat de brief en het telefoongesprek ook aanwijzingen bevatten die (tevens, of beter) in het scenario passen waar het hof vanuit is gegaan (en daarmee niet ‘onbestaanbaar’ zijn met de bewezenverklaring). Dat geldt in de eerste plaats voor de ontmoeting op het toilet waar Holleeder in zijn brief aan [aanvrager] aan refereert. Die ontmoeting wijst erop dat [aanvrager] Holleeder voorafgaand aan de betalingen door Endstra niet alleen maar tweemaal bij Endstra thuis heeft gezien. En dat de betalingen door Endstra aan [aanvrager] (mede) zijn terug te voeren op tussenkomst van Holleeder.

87. De aanvraag houdt omtrent toiletbezoek door Holleeder en [aanvrager] in dat het OM heeft ‘gewezen op een ontmoeting tussen Holleeder en [aanvrager] in (de toiletten van) restaurant [bedrijf 22] ’. Uit onderzoek is volgens de stellers van het middel gebleken ‘dat [bedrijf 22] pas half maart 2004 is opengegaan’. In verband daarmee hebben zij een geschrift bij de aanvraag gevoegd waarin Den Blijker verklaart dat hij ooggetuige is geweest van ‘een kort gesprek tussen [aanvrager] en de heer Holleeder (…) bij het toilet in mijn restaurant [bedrijf 22] ’. Dat gesprek zou ‘in het voorjaar van 2004’ zijn geweest. Deze verklaring sluit evenwel niet uit dat eerder een andere ontmoeting op een toilet heeft plaatsgevonden. Ik attendeer er in dit verband op dat het gerechtshof Amsterdam in het arrest in de zaak Holleeder heeft overwogen dat [aanvrager] als getuige ter terechtzitting in hoger beroep heeft verklaard dat hij zich een ontmoeting met Holleeder in restaurant [bedrijf 22] herinnert en dat het zou kunnen dat die ontmoeting in 2002 heeft plaatsgevonden.¹²¹

88. Ook aan de bij de aanvraag gevoegde weergave van het telefoongesprek tussen Holleeder en Peter R. de Vries (bijlage 10) kunnen aanwijzingen worden ontleend die (tevens, of beter) in een ander scenario passen. Holleeder heeft onder meer gezegd dat hij ‘in Londen, bij de Dorchester (…) een gesprek met [aanvrager] in de wc gevoerd’ heeft. En dat [aanvrager] niet wist dat hij zou komen en zich ‘opgelaten’ voelde. Over het vervolg zegt Holleeder: ‘ [aanvrager] heeft gezegd: ‘Ik neem contact op met Endstra.’ En die heeft dat toen met Endstra geregeld dat ‘ie het ging doen. Zo is het gegaan.’ Uit deze passages zou kunnen worden afgeleid dat Holleeder [aanvrager] speciaal in Londen heeft opgezocht, en dat het vervolg van deze ontmoeting niet was dat Endstra [aanvrager] (na terugkoppeling door Holleeder) benaderde, maar dat [aanvrager] contact met Endstra opnam en heeft ‘geregeld’ dat hij het zo ging doen.

89. Zoals eerder aangegeven is het gewicht van nieuwe gegevens afhankelijk van de draagkracht van de bewijsconstructie. Het hof heeft uit tal van feiten en omstandigheden afgeleid dat Endstra werd afgeperst om [aanvrager] te betalen en dat [aanvrager] daarvan wist. Het hof heeft dit oordeel uitgebreid in bewijsoverwegingen toegelicht. Ik licht er enkele elementen uit. In de dagboekaantekeningen van Endstra worden bedragen en data genoemd die aansluiten bij de door [aanvrager] ontvangen betalingen. Er is sprake van willekeurige betalingen van aanzienlijke bedragen die door Endstra op zijn betalingsopdrachten niet of van een vage omschrijving werden voorzien. Er bestaat niet een schriftelijk stuk waarin de gestelde afspraken tussen Endstra en [aanvrager] zijn vastgelegd. En om onderliggende verplichtingen te zoeken is [betrokkene 22] (door [aanvrager] ) aan het werk gezet.

90. Al met al meen ik dat uit de in de aanvraag geciteerde passages niet blijkt dat de overweging waarmee het hof het in hoger beroep geschetste ‘scenario’ heeft verworpen, onjuist is. En in het licht van de bewijsvoering zijn de gegevens die in de aanvraag naar voren worden gebracht van onvoldoende gewicht om te kunnen gelden als een gegeven in de zin van art. 457, eerste lid, aanhef en onder c, Sv.

Afronding

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG