Aflevering 7220

Het huidige afstammingsrecht heeft als belangrijk vertrekpunt dat het in het belang van kinderen is om twee juridische ouders te hebben, waarbij zoveel mogelijk aansluiting moet worden gezocht bij de biologische band van het kind met beide ouders. Vanouds werd ook alleen aan de juridische ouders gezamenlijk ouderlijk gezag gegeven. Tot 1995 werd - volgens de wet - bij echtscheiding of overlijden het gezag van de ene ouder aan wie het kind werd toegewezen c.q. verbleef voogdij genoemd. Later, in 1998, is daar in Boek 1 BW nog het gezamenlijk gezag voor een ouder en een niet-ouder bijgekomen. Maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het groeiend aantal tweerelaties waarin kinderen geboren worden, ouderschap van paren van hetzelfde geslacht, en technologische ontwikkelingen (IVF, embryodonatie en verbeterd DNA-onderzoek) hebben geleid tot wetgeving, discussie en veel vragen, alsmede tot een roep om noodzakelijk geachte aanpassingen van het afstammings- en gezagsrecht. Dit alles leidde ertoe dat ook in het parlement de wens werd geuit om te komen tot meeroudergezag en zelfs meerouderschap, welke ideeën ook in het Rapport van de daartoe benoemde Staatscommissie Herijking ouderschap terugkomen. Ook zal iets gevonden moeten worden op het groeiende aantal internationale draagmoederschapsconstructies, waarbij een embryo met gameten van een van de of van beide wensouder(s) of van een eicel- en/of spermadonor bij een buitenlandse vrouw wordt geïmplanteerd en door haar wordt uitgedragen en vervolgens aan de Nederlandse wensouder(s) wordt afgestaan, waarbij op de in het buitenland opgemaakte geboorteakte de Nederlandse wensouder(s) als juridische ouder(s) vermeld staan. Dit vraagt om een juridische oplossing, omdat hiermee het recht van het kind om te weten van wie het afstamt en uit wie het geboren is, kan zijn of worden geschonden.

De alimentatie, zowel de onderhoudsbijdragen voor kinderen als voor ex-partners, is al jaren onderwerp van discussie. Moet alimentatie maatwerk blijven of dient alimentatie eerlijker, eenvoudiger en korter te worden zoals de indieners van twee initiatiefwetsvoorstellen tot wijziging van de kinder- en partneralimentatie willen?

Mijn ervaring leert dat we in de praktijk met het erfrecht uit 2003 best goed uit de voeten kunnen. Vanzelfsprekend blijft er altijd iets te wensen over en zijn er ook eerder al vele suggesties tot verbetering en aanpassing gedaan. Hoewel ik veel auteurs hiermee te kort doe, volsta ik in dit kader met een verwijzing naar het rapport van de Commissie Erfrecht KNB en naar het KNB-preadvies nieuw erfrecht in de praktijk.Zie Eindverslag commissie erfrecht KNB inzake Boek 4, Ars Notariatus 150, Kluwer Deventer 2012 (tevens WPNR 2010/6866 en 6867) en Nieuw Erfrecht in de praktijk, een evaluatie, Blokland, B. Schols, Mellema-Kranenburg, Stollenwerck, Van den Brink-Baggerman, Stille, Sdu Uitgevers 2006. Ondanks het feit dat er ook meer op mijn erfrechtelijke verlanglijst staatOok de crux van het erfrecht, de legitieme, laat ik hier buiten beschouwing. En op de retorische vraag of de aanvaardingsproblematiek met het nieuwe art. 4:192 BW en art. 4:194a BW nu afdoende geregeld is, ga ik eveneens niet in. Zie, bijvoorbeeld, ter bepaling van de sfeer, Rechtbank Gelderland 28 juni 2018, ECLI:NL:RBGEL:2018:361., wordt in deze bijdrage slechts gefocust op twee maatschappelijke fenomenen die zich steeds nadrukkelijker manifesteren, te weten het informeel samenleven (niet gehuwd/als partner geregistreerd) en het ‘stiefgezin’ of het ‘samengestelde gezin’.Een stiefgezin, of samengesteld gezin, is een gezin waarbij minimaal één ouder een kind heeft uit een vorige relatie, aldus het Nederlandse Jeugdinstituut. Zie https://www.nji.nl/nl/Databank/Cijfers-over-Jeugd-en-Opvoeding/Cijfers-per-onderwerp/Stiefgezinnen.

Denken we aan toezicht in het personen- en familierecht, dan denken we doorgaans aan curatele, meerderjarigenbewind en mentorschap en aan het bewind van ouders en voogden. Ook kan gedacht worden aan het zogenaamde afwezigenbewind. In al deze gevallen is sprake van personen die hun belangen niet zelfstandig kunnen waarnemen en daarom vertegenwoordigd worden door een ouder, voogd, curator, bewindvoerder en/of mentor.Het kan uiteraard ook gaan om twee ouders, voogden, bewindvoerders, curatoren of mentoren. Een ouder kan bovendien ook tezamen met een ander dan een ouder het gezag uitoefenen. De kantonrechter speelt hierbij als toezichthouder een belangrijke rol. Deze bijdrage gaat over toezicht bij handelingsonbekwaamheid. Er zijn twee categorieën handelingsonbekwamen: ondercuratelegestelden en (in beperktere mate) minderjarigen.Sinds 2 november 1995 neemt de wet in art. 1:234 lid 1 BW als uitgangspunt dat minderjarigen handelingsbekwaam zijn, mits zij handelen met toestemming van hun wettelijke vertegenwoordiger(s). Bij minderjarigen spreek ik daarom van personen die in juridische zin beperkt zijn in hun handelingsbekwaamheid. Ik beperk mij (voornamelijk) tot toezicht op het vermogensbeheer. De belangrijkste regeling in dit kader is die van het voogdijbewind (art. 1:337 t/m 1:377 BW), die zowel van toepassing is bij minderjarigen als bij ondercuratelegestelden.

Mr. S.D.T. Dantuma, oud-notaris te Tytsjerksteradiel, op 6 december 2018.

Met het rapport ‘Kind en ouders in de 21ste eeuw’, een rapport van de staatscommissie herijking ouderschap, het WODC-rapport ‘Toezicht op het bewind van ouders en voogden over het vermogen van minderjarigen’, een onderzoek naar onder meer het toezicht op vermogensbeheer bij minderjarigen, de recente wijziging van ons relatievermogensrecht, initiatiefwetsvoorstellen op het terrein van het alimentatierecht en een relatievermogensrechtelijk consultatievoorstel betreffende de algehele gemeenschap van goederen, blijkt dat er op het terrein van het personen-en familie(vermogens)recht altijd wel iets te beleven is in en rondom Boek 1 BW.

Het juridische landschap rondom relaties is de afgelopen twee decennia ingrijpend gewijzigd. Niet alleen werd in 1998 het geregistreerd partnerschap ingevoerd, maar ook werd het huwelijk opengesteld voor paren van gelijk geslacht in 2001. In die periode is het relatievermogensrecht in etappes aangepast, het meest ingrijpend per 2018. Op het aanpalende terrein van het erfrecht werd de positie van de langstlevende echtgenoot verstevigd ten nadele van de kinderen. Eén gebied in Boek 1 BW ziet er echter nog precies zo uit als twintig jaar geleden: namelijk het ontbreken van een regeling voor ongehuwde samenlevers voor hun interne vermogensrechtelijke verhouding. Het nadenken over de toekomst van het relatierecht voor ongehuwde samenlevers vereist een brede blik op het gehele relatierecht, inclusief de regeling van het huwelijk en geregistreerd partnerschap. In dit artikel wordt ingegaan op toekomstscenario’s voor dit bredere relatierecht. Daarbij wordt aandacht besteed aan de rechtsontwikkeling in de afgelopen twee decennia binnen Europa, waaruit een aantal trends naar voren komt. Vervolgens wordt, in het kader van dit themanummer, ingegaan op de vraag welke toekomstscenario’s in Nederland te overwegen zijn.