Aflevering 7258

Weinig lezers van het WPNR zullen bij het klinken van de naam van J.C. (Jules Christiaan) van Oven (1881-1963) denken aan een driedelig WPNR-artikel van zijn hand uit 1908 over het nutsvereiste bij erfdienstbaarheden.‘Erfdienstbaarheden ten nutte van een erf’, WPNR 1984, p. 1-3, 1985, p. 9-11, 1986, p. 21-24. De meeste lezers zullen bij het horen van zijn naam de wet herinneren die hij aan het einde van zijn lange loopbaan op 74-jarige leeftijd als minister van JustitieWet van 14 juni 1956, Stb. 343. Vgl. C.J.H. Jansen, ‘De Lex-Van Oven: 50 jaar opheffing handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw’, in: NJB 2006, p. 1256-1259. in 1959 in het Staatsblad kreeg: de lex-Van Oven. Deze wet maakte een einde aan de wettelijke handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw.Wet van 14 juni 1956, Stb. 343. Vgl. C.J.H. Jansen, ‘De Lex-Van Oven: 50 jaar opheffing handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw’, in: NJB 2006, p. 1256-1259. Anderen zullen Van Oven associëren met de felle protesten die hij als hoofdredacteur van het NJB al vanaf de vroege jaren dertig van de vorige eeuw liet klinken tegen het naziregime.Redactie NJB (J.C. van Oven), ‘Themis op de pijnbank’, NJB 1933, p. 469-472. Zie C.J.H. Jansen, ‘De Duitse Themis op de pijnbank. Het Duitse nationaalsocialisme in het Weekblad van het Recht en het Nederlands Juristenblad (1933-1940), NJB 2010, 1461. Weer anderen zullen de naam Van Oven verbinden met het Romeinse recht dat hij als hoogleraar ruim dertig jaar beoefende, eerst in Groningen (1917-1925) daarna in Leiden (1925-1942, 1945-1951). Het opstel over het nutsvereiste bij erfdienstbaarheden dateert van vóór dit alles. Van Oven was 26 toen het verscheen. Hij werkte destijds als journalist bij het ‘Het Nieuws van den Dag’, na de verdediging van een Romeinsrechtelijk proefschrift over bezitsbescherming (1905) en een kort avontuur als advocaat in de hoofdstad (1905 tot 1907). Het is interessant de schijnwerper te richten op deze vroege bijdrage uit Van Ovens omvangrijke (WPNR)oeuvre: het geeft een aardig tijdsbeeld en laat zich bovendien lezen als een vroege aankondiging van de afschaffing van het nuts-vereiste die volgde met de invoering van het huidige wetboek.

De vaststellingsovereenkomst is een vormvrije overeenkomst.Gewezen moet worden op art. 7:670b BW: voor de vaststellingsovereenkomst die een einde maakt aan een arbeidsovereenkomst geldt het schriftelijkheidsvereiste. De wet schrijft niet voor dat dergelijke overeenkomsten bij notariële akte tot stand moeten komen. Dat is niet anders wanneer de in de vaststellingsovereenkomst voorziene vaststelling, verplicht tot rechtshandelingen voor de tot standkoming waarvan de wet wel een notariële akte voorschrijft. Een vaststellingsovereenkomst die ziet op registergoederen of aandelen op naam kan vormvrij tot stand komen. Een andere kwestie is dat voor de vaststelling zelf de levering door middel van een notariële akte noodzakelijk zal zijn (art. 7:901 lid 1 BW). In deze bijdrage belicht ik de vaststellingsovereenkomst die ondanks het ontbreken van een wettelijk voorschrift dat daartoe dwingt, wel in een notariële akte wordt vastgelegd. Partijen kunnen daar om verschillende redenen prijs op stellen, bijvoorbeeld omdat naast de vaststellingsovereenkomst zelf in de notariële akte gelijk ook de vaststelling kan worden bewerkstelligd. Wat daarvan zij, de kwalificatie dat een vaststellingsovereenkomst wordt gesloten, is niet afhankelijk van het gebruik van het al dan niet gebruik van de term vaststellingsovereenkomst. Van een vaststellingsovereenkomst is sprake als is voldaan aan de daarvoor in de wet gestelde voorwaarden.De Vries, De overeenkomst in het algemeen (Mon. BW nr. B54) 2016/21. Jurisprudentie maakt duidelijk dat die kwalificatie niet altijd voor iedere betrokkene evident is. Soms menen (sommige) partijen dat geen sprake is van een vaststellingsovereenkomst, terwijl dat wel het geval is.Zie bijv. HR 7 juni 2019, ECLI:NL:HR:2019:855 (Oude meesters) en Rb. Midden-Nederland 7 juni 2017, ECLI:NL:RBMNE:2017:2602 (boedelbeschrijving is vaststellingsovereenkomst). Ook komt voor dat (sommige) partijen juist menen dat er een vaststellingsovereenkomst is, terwijl dat niet zo is.Vergelijk ook Hof Den Bosch 28 februari 2012, ECLI:NL:GHSHE:BV7624 (geen sprake van een vaststellingsovereenkomst omdat de strekking van de overeenkomst is om een wijziging aan te brengen in de tussen partijen bestaande rechten en plichten. Immers, de vrouw gaf door deze overeenkomst haar recht op verrekening prijs, hetgeen iets anders is dan de vaststelling dat zij die rechten niet zou hebben gehad), en HR 22 juni 2018, ECLI:NL:HR:2018:975 (kwijtingsbeding in notariële akte is geen vaststelllingsovereenkomst).

De juridische ontwikkelingen in de financieringspraktijk hebben de laatste twee decennia veelal betrekking gehad op de klassieke zekerheidsrechten. Met name het pandrecht op vorderingen heeft zich door jurisprudentie van de Hoge Raad de afgelopen 25 jaar ontwikkeld tot een zeer effectieve en handzame vorm van zekerheid. Een financier kan met groot gemak zekerheid verkrijgen op alle bestaande en enkel toekomstige vorderingen van al zijn debiteuren.HR 3 februari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BT6947, NJ 2012/261 m.nt. F.M.J. Verstijlen (Dix q.q./ING). Slechts dubbel toekomstige vorderingen en vorderingen die ontstaan na het faillissement van de debiteur vallen buiten de verpandingsmogelijkheden.2