Aflevering 7301

1.1. Aanleiding Omgevingswet

Over circa een jaar zal naar verwachting nieuw onteigeningsrecht in werking treden.De bedoeling was dat de Omgevingswet op 1 januari 2021 in werking zou treden. Bij brief van 1 april 2020 heeft de minister de Tweede Kamer bericht dat die datum niet zal worden gehaald. Een nieuwe datum is thans nog niet bekend. Voor het eerst sinds 1841 is het (commune) onteigeningsrecht dan niet meer ondergebracht in een ‘eigen’ onteigeningswet, maar zal het zijn te vinden in (diverse hoofdstukken van) de Omgevingswet. Tot op heden heeft de notaris binnen het onteigeningsrecht een zeer bescheiden rol. Onder het nieuwe recht wordt dat aanmerkelijk anders. Daarom bestaat er alle reden om dat nieuwe recht - en dan in het bijzonder de positie van de notaris daarbinnen - aan een nadere blik te onderwerpen. Dat is de ambitie van deze bijdrage.Aan dit onderwerp is al (meer beknopt) aandacht besteed door J.W. van Zundert in WPNR 2019/7247 (‘Een nieuwe rol voor de notaris: de onteigeningsakte’) en door J.R. Vermeulen, ‘Mag ik deze akte van u?’, in: J.F. de Groot, B.S. ten Kate & A.P. van Delden (red.), Muurbloempjes en debutantes op ‘het onteigeningsbal’: 25 opstellen ter gelegenheid van 25 jaar V.O.A., Verenging van Onteigenings-Advocaten 2016, p. 151-155.

De Wet voorkeursrecht gemeenten (WVGemOver de Wvg: J.B. Mus, ‘Wet voorkeursrecht gemeenten verklaard 2019’, Kluwer Navigator Module grondzaken (digitaal abonnement); laatstgedrukte uitgave is 5e druk, Deventer: Kluwer 2012.) geldt sinds 1985 en is inmiddels vaak en ingrijpend gewijzigd. Samen met onder meer de onteigeningswet en de afdeling grondexploitatie uit de Wet ruimtelijke ordening (Wro) behoort de WVGem tot het grondbeleidsinstrumentarium van overheden met het doel gebiedsontwikkelingen mogelijk te maken. Het kan gaan om uitleggebieden (greenfields), maar ook om inbreidingen of transformaties binnen bebouwd gebied. De WVGem is te zien als een passief verwervingsinstrument waarmee wordt ingegrepen in de vrije verhandelbaarheid van onroerende zaken, teneinde meer regie te kunnen voeren, grondprijzen te dempen en de transparantie op de grondmarkt te vergroten.

De Omgevingswet heeft de afgelopen jaren veel pennen in beweging gebracht. De kritiek in publicaties zwol aan toen de Aanvullingswet grondeigendom in publicatie werd gebracht. Die wet voorziet erin dat dat ook het volledige grondinstrumentarium wordt ondergebracht in de Omgevingswet. Die verschuiving gaat bovendien gepaard met een fundamentele aanpassing van de onteigeningsprocedure (met een belangrijke rol voor de notaris), die in de rechtspraktijk niet op veel enthousiasme kan rekenen.J.W.M. Hagelaars, Onteigening in de Aanvullingswet grondeigendom, BR 2019/27, J.A.M.A. Sluijsmans, Onteigening in de Aanvullingswet grondeigendom, NJB 2016/1393, Wijzigingen van het onteigeningsrecht onder de Omgevingswet, TvAR 2019/7/8, J.R. Vermeulen, De Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet: verbetering of niet?, M. Rus-van der Velde e.a., De gewijzigde onteigeningsprocedure in de Aanvullingswet grondeigendom, VGR 2019/2. Ook de gedoogplichten zijn op de schop gegaan.Anders dan het instrument onteigening waren de gedoogplichten van meet af aan in de Omgw opgenomen. Dat is, zeker voor de gedoogplichtprocedure in de oude Belemmeringenwet privaatrecht, pure winst.

Op 1 januari 2022 zal de nieuwe Omgevingswet na vele jaren van voorbereiding in werking treden. Daarmee zal het ruimtelijk bestuursrecht geheel opnieuw gecodificeerd zijn. Dientengevolge zal een groot aantal vanouds bestaande wettelijke regelingen op dit gebied, zoals de Wet op de ruimtelijke ordening, de Woningwet, de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, de Belemmeringenwet privaatrecht, de Wet voorkeursrecht gemeenten en de Onteigeningswet verdwijnen. Soms blijven bijzondere bestuursrechtelijke wetten waarmee het notariaat te maken kan hebben, zoals de Erfgoedwet en de Huisvestingswet, in welke laatste wet o.a. de huisvestingsvergunning en de splitsingsvergunning geregeld zijn, gewoon bestaan. Het behoeft geen betoog dat juist ook het notariaat van een aantal ontwikkelingen ten gevolge van deze grote wetgevingsoperatie op de hoogte zal moeten zijn. Dit themanummer hoopt een handreiking te zijn aan allen die - in praktijk of wetenschap - actief zijn op het gebied van onroerend goed en uit dien hoofde niet alleen te maken hebben met het privaatrecht maar ook met tal van publiekrechtelijke aspecten van onroerende zaken.

Allereerst menen wij er goed aan te doen door erop te wijzen dat ten aanzien van de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen (hierna: Wkpb) wat betreft onze hiernavolgende bijdrage drie relevante tijdsperioden kunnen worden onderscheiden: