Aflevering 7511

Collectivisering in het goederenrecht. Circulair bouwen: quo vadis?

Onze huidige samenleving staat voor grote uitdagingen. Ook het privaatrecht wordt uitgedaagd door nieuwe fenomenen en verschijnselen. Een daarvan is een groeiende tendens naar collectivisering. Hoewel het privaatrecht zich van oudsher richt op private rechtsverhoudingen en de bescherming van individuele belangen, wordt het in de 21e eeuw in toenemende mate uitgedaagd door vragen die deze individuele belangen overstijgen. De voorbeelden die uitdrukking geven aan dit verschijnsel zijn talrijk: het aansprakelijkheidsrecht ziet zich geconfronteerd met klimaatzaken en nieuwe instrumenten voor de afwikkeling van massaschade in collectieve acties; in het ondernemingsrecht bestaat groeiende belangstelling voor ondernemingsvormen waarin de maatschappelijke missie voorop staat en het aandeelhoudersprimaat wordt ingedamd; in het goederenrecht is er toenemende aandacht voor burgercollectieven en de privaatrechtelijke vormgeving van commons.

Veel actuele kwesties hebben betrekking op grootschalige gebeurtenissen en ontwikkelingen die het individuele perspectief overstijgen. Dit werkt door in het recht, waarbij een sterkere nadruk dan is komen te liggen op gemeenschappelijke en maatschappelijke belangen, wat echter ook leidt tot spanningen met de belangen van individuen. Dit leidt op allerlei rechtsgebieden tot vragen voor wetenschap en praktijk. De redactie was dan ook zeer verheugd dat de afdeling Privaatrecht van de Universiteit van Amsterdam aanbood om hieraan een WPNR-themanummer te wijden. Het voor u liggende themanummer behandelt diverse manieren waarop het recht omgaat met deze nieuwe uitdagingen en belicht daarbij met name enkele knelpunten die zich daarbij voordoen. Aan de orde komen de goederenrechtelijke problemen rond circulair bouwen, appartementsrecht, rechtspersonen ten behoeve van maatschappelijke belangen en collectieve acties. De lezer wordt daarmee op de hoogte gebracht van diverse actuele ontwikkelingen die ook voor de praktijk van belang zijn.

Het overkoepelende thema van dit bijzondere WPNR-nummer is “Collectivisering in het privaatrecht”. Collectivisering wordt ook wel collectivisatie genoemd. Gewoonlijk wordt daaronder verstaan het in de Sovjettijd veel voorkomende verschijnsel dat zaken waarvan een individuele natuurlijke of rechtspersoon eigenaar is zonder zijn instemming tot collectief eigendom gemaakt worden.1 In deze bijdrage versta ik onder collectivisering het (laten) prevaleren van het belang van het collectief boven dat van het individu. Het belang van het collectief zie ik daarbij als het maatschappelijk belang, in de betekenis van belangen die de maatschappij als geheel raken of belangen die de maatschappij in het algemeen behartenswaardig acht.2

Sinds de Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie (WAMCA) per 1 januari 2020 in werking is getreden zijn er al talrijke zaken aangebracht, uitspraken gewezen en pennen in beweging gebracht. Een veel gehoorde vraag in discussies over de WAMCA is of dit herziene collectieve actiesysteem nu wel goed functioneert en in het bijzonder of de toegang tot de collectieve actie op onwenselijke wijze wordt belemmerd door de nieuwe strengere ontvankelijkheidseisen. Dit artikel zal in dat verband met name ingaan op het fenomeen van business-to-business collectieve acties; massaschadezaken ingesteld ten behoeve van gelaedeerde ondernemingen, gedreven en gefinancierd door commerciële procesfinanciers. Het lijken vooralsnog met name dit type collectieve acties te zijn die geraakt worden door de strengere ontvankelijkheidseisen. Wij zullen tevens ingaan op de vraag of dat problematisch is in het licht van alternatieve rechtsingangen voor dergelijke collectieve acties.

Oplossingen voor de problematiek van art. 5:117 lid 2 BW