Parket bij de Hoge Raad, 10-02-2012, BU9852, 11/01466

Conclusie inzake:

[Eiser]

tegen

Staat der Nederlanden

Na een veroordeling tot gevangenisstraf in Engeland in 2007 heeft de Nederlandse rechter in 2009 toepassing gegeven aan art. 31 Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen. Geldt de Nederlandse regeling voor voorwaardelijke invrijheidstelling, zoals deze ingaande 1 juli 2008 luidt?

1. De feiten en het procesverloop

1.2. Op 1 september 2010 heeft eiser de Staat gedagvaard in kort geding. Eiser heeft gevorderd dat de voorzieningenrechter de Staat zal verbieden de tenuitvoerlegging voort te zetten en de Staat zal gelasten hem te behandelen als ware hij vervroegd in vrijheid gesteld. Na aanvulling van eis heeft eiser subsidiair een schorsing van de tenuitvoerlegging gevorderd. Volgens eiser handelt de Staat onrechtmatig door op hem de (nieuwe) regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling toe te passen. Volgens eiser is op grond van de overgangsbepaling in art. VI lid 1 van de wet van 6 december 2007, Stb. 500, de datum van veroordeling in Engeland bepalend voor het antwoord op de vraag of de (oude) regeling van de vervroegde invrijheidstelling dan wel de (nieuwe) regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling van toepassing is. De veroordeling in Engeland dateert van vóór 1 juli 2008. Eiser stelt hinder te ondervinden van de hem opgelegde bijzondere voorwaarden en in zijn privacy te worden geschaad, in het bijzonder door de periodieke meldplicht en door het feit dat hij voor reizen naar het buitenland telkens vooraf toestemming moet vragen.

1.3. De Staat heeft verweer gevoerd. Volgens de Staat is niet de datum van het Engelse strafvonnis, maar de datum van de omzettingsbeslissing van de Nederlandse rechter bepalend. Omdat de omzetting van de buitenlandse vrijheidsstraf in een gevangenisstraf naar Nederlands recht heeft plaatsgevonden na 1 juli 2008, acht de Staat de (nieuwe) regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling toepasselijk.

1.4. Bij vonnis van 21 september 2010 (LJN BN8611) heeft de voorzieningenrechter in de rechtbank te 's-Gravenhage de vordering toegewezen. De voorzieningenrechter sloot zich aan bij de opvatting van eiser dat de datum van veroordeling in Engeland bepalend is(3).

1.5. De Staat heeft hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. Bij arrest van 11 januari 2011 (LJN BP1558) heeft het hof het beroepen vonnis vernietigd en, opnieuw recht doende, de vordering van eiser afgewezen. Het hof heeft eiser veroordeeld in de proceskosten.

1.6. Het hof stelde vast dat bij het overgangsrecht in de wet van 6 december 2007, Stb. 500, geen rekening is gehouden met verzoeken tot overname van executie in het kader van de Wots. Het hof zocht daarom aansluiting bij de uitgangspunten van deze overgangsbepaling en van de Wots (rov. 4). Het hof wees erop dat de door de Crown Court opgelegde vrijheidsstraf niet zonder meer in Nederland ten uitvoer wordt gelegd, maar door de rechtbank te Rotterdam is omgezet in een straf die naar Nederlandse maatstaven beantwoordt aan de ernst van het feit, de omstandigheden waaronder het is begaan en de persoon van de dader. Gelet op de regeling in de Wots, heeft de beslissing van de Nederlandse exequaturrechter een zelfstandige inhoudelijke betekenis. Daarom moet de beslissing van de rechtbank te Rotterdam tot omzetting van de straf worden gelijkgesteld met een "veroordeling tot vrijheidsstraf" als bedoeld in art. VI van de wet van 6 december 2007, Stb. 500 (rov. 5 - 6).

1.7. Namens eiser is - tijdig(4) - beroep in cassatie ingesteld. De Staat heeft het cassatieberoep tegengesproken. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten.

2. Inleidende beschouwingen

Van (onvoorwaardelijke) vervroegde invrijheidstelling naar voorwaardelijke invrijheidstelling

2.1. Art. 15 lid 2 (oud) Sr bepaalde dat de veroordeelde tot een tijdelijke vrijheidsstraf waarvan het onvoorwaardelijk ten uitvoer te leggen gedeelte meer dan een jaar bedraagt, vervroegd in vrijheid wordt gesteld wanneer hij 2/3 gedeelte daarvan heeft ondergaan(5). Vervroegde invrijheidstelling vond plaats zonder dat voorwaarden werden gesteld aan het gedrag van de gedetineerde. Indien het Openbaar Ministerie op bepaalde in de wet omschreven gronden(6) van oordeel was dat aanleiding bestond om vervroegde invrijheidstelling achterwege te laten of voor bepaalde tijd uit te stellen, kon het een daartoe strekkende vordering instellen bij de penitentiaire kamer van het gerechtshof te Arnhem. Was de vervroegde invrijheidstelling eenmaal verleend, dan kon deze niet worden herroepen.

2.2. Onvrede over dit stelsel heeft aanleiding gegeven tot onderzoek(7) en uiteindelijk tot een wetsvoorstel om voorwaarden te kunnen verbinden aan de invrijheidstelling en, bij niet naleving daarvan, de invrijheidstelling te kunnen herroepen(8). Dit heeft geleid tot de wet van 6 december 2007, Stb. 500, tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten in verband met de wijziging van de vervroegde invrijheidstelling in een voorwaardelijke invrijheidstelling. Deze wet is in werking getreden op 1 juli 2008(9). Art. 15 lid 2 Sr bepaalt sedertdien dat de veroordeelde tot tijdelijke gevangenisstraf van meer dan twee jaren voorwaardelijk in vrijheid wordt gesteld wanneer hij 2/3 gedeelte daarvan heeft ondergaan(10). Art. 15a Sr schrijft voor welke algemene voorwaarden in elk geval worden gesteld. Daarnaast kunnen bijzondere voorwaarden worden gesteld. Het Openbaar Ministerie is belast met het toezicht op de naleving van de gestelde voorwaarden. Op grond van art. 15b Sr kan het Openbaar Ministerie aan een reclasseringsinstelling opdracht geven om de veroordeelde begeleiding te geven en toezicht te houden op de naleving van de voorwaarden. Art. 15c Sr regelt de proeftijd. Indien de veroordeelde gedurende de proeftijd een of meer voorwaarden niet naleeft, kan de voorwaardelijke invrijheidstelling worden herroepen. De herroeping is geregeld in art. 15g en volgende Sr.

2.3. Art. VI van de wet van 6 december 2007 regelt het overgangsrecht. In beginsel hebben de nieuwe bepalingen van materieel recht onmiddellijke werking: de nieuwe regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling is van toepassing op alle veroordelingen tot vrijheidsstraf die op of na de datum van inwerkingtreding worden uitgesproken(11). Art. VI geeft bijzondere regels. Voor dit geding is van belang de bepaling in het eerste lid: "Deze wet heeft geen gevolgen voor veroordelingen tot vrijheidsstraf die voor de inwerkingtreding van deze wet zijn uitgesproken."

2.4. De regering heeft deze overgangsrechtelijke bepaling toegelicht met argumenten van praktische aard. Zou de nieuwe wettelijke regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling van toepassing zijn op de (verdere) tenuitvoerlegging van strafvonnissen die vóór de datum van inwerkingtreding zijn uitgesproken, dan zou de invoering meebrengen dat voor een groot aantal gedetineerden ineens rekening zou moeten worden gehouden met de mogelijkheid van herroeping van de invrijheidstelling: daarvoor zou een aanzienlijke detentiecapaciteit moeten worden gereserveerd die toentertijd niet voorhanden was. De regering koos daarom voor een stelsel waarin de nieuwe regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling slechts zou gelden voor een kleine groep personen, namelijk voor hen die op 1 juli 2008 nog meer dan vijf jaren gevangenisstraf hadden uit te zitten (zie art. VI lid 2). De regering zag in dit laatste geen strijd met het verbod van terugwerkende kracht van strafbepalingen(12), noch strijd met andere bepalingen(13). Gedurende de verdere parlementaire behandeling van het wetsvoorstel is aan dit aspect van het voorgestelde overgangsrecht slechts kort aandacht besteed(14).

Inmiddels heeft ook de Hoge Raad beslist dat de vermindering van een vrijheidsstraf in cassatie wegens overschrijding van de redelijke termijn niet een 'veroordeling tot vrijheidsstraf' is in de zin van genoemd art. VI(17).

De beslissing tot omzetting op grond van art. 31 Wots

2.6. In de verhouding tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk is - met inachtneming van het Unierecht, dat hierna in alinea 2.15 zal worden besproken - het Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen (Vogp) van toepassing(18). Een op het grondgebied van het Verenigd Koninkrijk gevonniste persoon kan overeenkomstig de bepalingen van dit verdrag naar het grondgebied van een andere verdragspartij worden overgebracht teneinde in dat land de tegen hem uitgesproken veroordeling te ondergaan (art. 2 lid 2 Vogp). Het begrip 'veroordeling' is in art. 1 Vogp omschreven als: "elke straf of maatregel door een rechter opgelegd en met zich medebrengende vrijheidsbeneming gedurende een beperkte of onbeperkte periode wegens een strafbaar feit". In de Engelse en Franse tekst is sprake van: 'sentence' respectievelijk 'condamnation'.

Voor verdere informatie zij verwezen naar de vakliteratuur(23).

2.10. Ook de Wots - die uitvoering geeft aan het Vogp, maar daarnaast ook andere zaken regelt - maakt onderscheid tussen de (voortgezette) tenuitvoerlegging van een in het buitenland opgelegde straf en anderzijds de omzetting van een door de buitenlandse rechter opgelegde straf. Voor zover een verdrag daarin uitdrukkelijk voorziet, kan op aanwijzing van de minister de (verdere) tenuitvoerlegging van een in een vreemde Staat opgelegde en tot vrijheidsbeneming strekkende sanctie plaatsvinden in Nederland. Zulk een ministeriële aanwijzing wordt slechts gegeven indien de veroordeelde instemt met zijn overbrenging naar Nederland voor de tenuitvoerlegging. Tevoren wordt het advies ingewonnen van de penitentiaire kamer van het gerechtshof te Arnhem (art. 43 Wots).

2.12. In de vakliteratuur(26), in de toelichting(27) en in de rechtspraak wordt het in art. 31 Wots bedoelde verlof tot tenuitvoerlegging wel aangeduid als een exequatur en de rechtbank als: de exequaturrechter. Dat is begrijpelijk: volgens dit artikel "verleent de rechtbank verlof tot tenuitvoerlegging van de buitenlandse rechterlijke beslissing". Toch dekt deze vlag de lading niet geheel, omdat de rechter bij een beslissing als bedoeld in art. 31 Wots weliswaar de vaststelling van de buitenlandse rechter respecteert dat de veroordeelde een bepaald feit heeft begaan en daarvoor strafbaar is - in zoverre kan inderdaad worden gezegd dat verlof wordt gegeven om een buitenlands vonnis in Nederland ten uitvoer te leggen: betrokkene wordt niet opnieuw berecht -, maar geen verlof geeft om de door de buitenlandse rechter opgelegde vrijheidsstraf in een Nederlandse penitentiaire inrichting ten uitvoer te leggen. Dat is nu juist het verschil tussen de procedure volgens art. 10 Vogp en de procedure volgens art. 11 Vogp.

2.13. Bij omzetting behoeft de door de Nederlandse rechter opgelegde vrijheidsstraf niet gelijk te zijn aan de door de buitenlandse rechter opgelegde tot vrijheidsbeneming strekkende sanctie. In zowel art. 28 lid 8 als art. 31 Wots is het de Nederlandse rechter, die de straf oplegt welke op het overeenkomstige feit naar Nederlands recht is gesteld. Dit strookt met art. 9 Vogp, waar te lezen valt dat de sanctie in de Staat van tenuitvoerlegging "in de plaats wordt gesteld" van de in het buitenland opgelegde sanctie. De Nederlandse rechter stelt autonoom de hier te lande ten uitvoer te leggen straf vast(28). De in het buitenland opgelegde straf geeft slechts de bovengrens aan tot waar de Nederlandse rechter bij de omzetting mag gaan: de strafrechtelijke positie van de veroordeelde mag door de omzetting immers niet worden verzwaard (art. 11 lid 1 Vogp)(29). Ter zijde: met de omzetting van een buitenlandse vrijheidsstraf in een gevangenisstraf naar Nederlands recht behoeft de strafrechter voor de toepassing van art. 63 Sr (samenloop van strafbare feiten) geen rekening te houden(30).

2.14. De regelingen in de landen van Europa omtrent vervroegde of voorwaardelijke invrijheidstelling van gedetineerden lopen nogal uiteen(31). In de bovengenoemde beschikking van 29 april 2009 heeft de rechtbank te Rotterdam overwogen dat, zo eiser in Engeland gedetineerd zou zijn gebleven, zijn straf zou expireren op 19 december 2019 en hij op 19 december 2013 voorwaardelijk in vrijheid zou zijn gesteld.

Het Kaderbesluit heeft geleid tot een wijziging van het Nederlandse beleid ingaande 1 oktober 2011(34). Ter uitvoering van dit Kaderbesluit is een voorstel van wet ingediend: de toekomstige Wet wederzijdse erkenning en tenuitvoerlegging vrijheidsbenemende en voorwaardelijke sancties(35).

3. Bespreking van het cassatiemiddel

3.1. Het middel klaagt dat het oordeel van het hof over toepasselijkheid van de (nieuwe) regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling in strijd is met het bepaalde in art. VI lid 1 van de wet van 6 december 2007, Stb. 500(36). Volgens eiser had het hof op grond van deze overgangsbepaling de (oude) regeling van de vervroegde invrijheidstelling van toepassing moeten verklaren.

3.2. De beslissing van de rechtbank te Rotterdam d.d. 29 april 2009 behelsde de omzetting van de door de Crown Court opgelegde vrijheidsstraf in een gevangenisstraf naar Nederlands recht op de voet van art. 31 Wots in verbinding met art. 11 Vogp. De door de rechtbank te Rotterdam opgelegde straf werd in de plaats gesteld van de door de Engelse rechter opgelegde straf. Hieruit volgt dat de straf die het Openbaar Ministerie in Nederland ten uitvoer legt niet de oorspronkelijke door de Engelse rechter opgelegde vrijheidsstraf is, maar een door de rechtbank te Rotterdam (weliswaar op basis van het Engelse vonnis) vastgestelde Nederlandse gevangenisstraf. De omstandigheid dat de rechtbank te Rotterdam overeenkomstig de tekst van art. 31 Wots "verlof" heeft verleend tot de tenuitvoerlegging van de Engelse rechterlijke beslissing, doet daaraan niet af.

3.3. Het argument dat de omzettingsbeslissing van de rechtbank te Rotterdam niet een 'veroordeling' is en dat betrokkene reeds is 'veroordeeld' door de Engelse rechter op 20 december 2007, miskent dat de materiële beslissing over de duur van de gevangenisstraf is genomen door de rechtbank te Rotterdam. De rechter die het in art. 31 Wots bedoelde verlof verleent, respecteert de door de buitenlandse rechter uitgesproken veroordeling (bewezenverklaring en strafbaarverklaring), maar beoordeelt zelfstandig de op te leggen straf. Bij de omzetting in een Nederlandse gevangenisstraf heeft de rechtbank te Rotterdam rekening kunnen houden met het ten tijde van haar beslissing in Nederland geldende penitentiaire recht, inclusief de invoering van de voorwaardelijke invrijheidstelling. De complicaties die kunnen voortvloeien uit de bijzondere regel welke art. 15 lid 5 Sr geeft voor gevallen waarin de veroordeelde meer dan één vrijheidsstraf heeft te ondergaan (voor de berekening van de datum van voorwaardelijke invrijheidstelling worden deze als één straf aangemerkt) laat ik onbesproken, omdat zo'n samenloop van straffen zich hier niet voordoet.

3.4. Het argument dat eiser wil ontlenen aan HR 26 januari 2010, besproken in alinea 2.5 hiervoor, gaat mijns inziens niet op. In die gevallen wordt aan de hand van een algemene maatstaf(37) een korting bepaald op de door de feitenrechter vastgestelde straf, zulks ter compensatie van het nadeel dat de betrokkene heeft ondervonden door de overschrijding van de in art. 6 lid 1 EVRM bedoelde 'redelijke termijn' waarbinnen de berechting behoort plaats te vinden. De Hoge Raad treedt niet in een herbeoordeling wat voor het delict een passende straf is. Bij een omzetting op de voet van art. 31 Wots - die ingevolge art. 11 lid 1 Vogp niet mag leiden tot een strafverzwaring - is dat anders.

3.5. In dit licht beschouwd, heeft het hof niet in strijd met het recht gehandeld door, voor de toepassing van art. VI lid 1, de beslissing van de rechtbank te Rotterdam tot omzetting van de straf gelijk te stellen met een 'veroordeling tot vrijheidsstraf'. De parlementaire geschiedenis van deze overgangsbepaling staat aan deze uitleg niet in de weg: uitgangspunt is de onmiddellijke werking van het nieuwe recht. Dit wil zeggen dat de rechter die de duur van de straf bepaalt - hier: de rechtbank te Rotterdam bij de omzetting - rekening kan houden met op het tijdstip van zijn beslissing geldende recht, vanaf 1 juli 2008 dus met de (nieuwe) regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling.

3.6. Het argument van eiser(38) dat de bestreden uitleg van art. VI lid 1 in strijd is met het in art. 1 lid 2 Sr en, onder meer, in art. 7 lid 1 EVRM neergelegde legaliteitsbeginsel, gaat m.i. niet op. Die artikelen zien immers op de fase van de berechting, in het geval dat een straf wordt opgelegd; het gaat in die bepalingen om een wijziging van de wet ten aanzien van de strafbaarstelling of ten aanzien van de wettelijke bedreiging met straf, die ingaat na de datum waarop het feit is gepleegd(39). Overigens staat het legaliteitsbeginsel niet in de weg aan een toepassing van het (nieuwe) stelsel van voorwaardelijke invrijheidstelling op een geval waarin de omzettingsbeslissing op de voet van art. 31 Wots is genomen na 1 juli 2008. Er is niet gesteld dat de omzetting heeft geleid tot een strafverzwaring als bedoeld in art. 11 lid 1 Vogp. In dit geding geldt de beslissing van de rechtbank te Rotterdam, waarin de duur van de straf is vastgesteld, als onherroepelijk. De slotsom is dat de rechtsklacht faalt.

3.7. Ten slotte bevat het middel de klacht dat de uitleg door het hof onbegrijpelijk is, gelet op het dictum van de beslissing van de rechtbank te Rotterdam van 29 april 2009. Volgens de klacht houdt dat dictum niet een 'oplegging' van een gevangenisstraf in, laat staan een 'veroordeling' van eiser(40).

3.8. Voor zover deze motiveringsklacht zich richt tegen de uitleg die het hof aan art. VI lid 1 heeft gegeven, treft zij om de eerder genoemde reden geen doel. Een rechtsoordeel kan niet met vrucht worden bestreden door middel van een motiveringsklacht(41). Voor zover het middel hieraan de gevolgtrekking wil verbinden dat de omstandigheden van het geval tot geen ander oordeel kunnen leiden dan dat eiser reeds vóór 1 juli 2008 tot een vrijheidsstraf was veroordeeld, zodat de (oude) regeling van de vervroegde invrijheidstelling op de tenuitvoerlegging van toepassing is(42), stuit deze klacht af op het feit dat in dit geval niet de door de Engelse rechter opgelegde vrijheidsstraf, maar de door de Nederlandse rechter daarvoor in de plaats gestelde gevangenisstraf ten uitvoer wordt gelegd.

4. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

a. - g.