Aflevering 10

In Nederland scheiden jaarlijks ongeveer 100.000 stellen. In een derde deel van de gevallen gaat het daarbij om echtscheidingen, in twee derde van de gevallen betreft het ongehuwde samenlevers. Op het gebied van partneralimentatie bestaat tussen deze twee relatiesoorten een waterscheiding: ex-echtgenoten kunnen aanspraak maken op levensonderhoud, ex-samenlevers niet. Onderzoek heeft uitgewezen dat dit verschil niet moet worden weggewuifd met de stelling dat de samenlevers ervoor hebben gekozen de gevolgen van het huwelijk niet te aanvaarden; er is namelijk meestal geen sprake van een bewuste gezamenlijke keuze.[NOOT: M.V. Antokolskaia et al., Koude uitsluiting. Materiële problemen en onbillijkheden na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde echtgenoten en na scheiding van ongehuwd samenlevende partners, alsmede instrumenten voor de overheid om deze tegen te gaan, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p. 105 e.v. en p. 325 e.v.]

Nu het wetsvoorstel beperking wettelijke gemeenschap van goederen in behandeling is bij de Tweede Kamer, is er alle reden om nog eens in te gaan op enkele raakvlakken van het huwelijksvermogensrecht met het aanmerkelijk belang. We richten ons daarbij met name op de aanmerkelijkbelanggevolgen bij het einde van het huwelijk door echtscheiding.

Zuivere aanvaarding van een nalatenschap kan plaatsvinden door het afleggen van een daartoe strekkende verklaring, maar ook, zo stelt art. 4:191 BW, door een daad die als daad van zuivere aanvaarding kan worden uitgelegd. Al lang is de daad van zuivere aanvaarding onderwerp van basiscursussen erfrecht en ook voor de media blijft het intrigerend dat het enkele omdoen van het horloge van de overledene kan leiden tot zuivere aanvaarding van de nalatenschap. Onlangs wees de Hoge Raad een bijzonder arrest dat op het eerst gezicht de grens van zuivere aanvaarding ruimer trekt dan voorheen.[NOOT: HR 22 mei 2015, ECLI:NL:HR:2015:1284.] De uitspraak die de Hoge Raad doet, grotendeels ingegeven door de conclusie van de advocaat-generaal Hammerstein, is naar mijn mening ongelukkig en maakt het er noch voor erfgenamen, noch voor de rechter inzichtelijker op. Daarnaast negeert hij een wetsvoorstel dat op het punt van invoeren staat.

Het is een duivels dilemma waarmee notarissen regelmatig worden geconfronteerd: de spagaat tussen de ministerieplicht enerzijds en de dienstweigering anderzijds, daartoe gedwongen door botsende rechten van bij de rechtshandeling betrokken (derde) partijen. Op 3 april van dit jaar heeft de Hoge Raad in dat kader een voor de notariële beroepspraktijk belangwekkend arrest gewezen, dat al de nodige pennen in beweging heeft gebracht[NOOT: Zie onder meer: W.G. Huijgen in JBN 2015/33, B.C.M. Waaijer in WPNR 2015 (7063) en H.W. Heyman in WPNR 2015/ (7067).] en waarin centraal stond de aansprakelijkheid van de notaris bij meewerken aan wanprestatie.

Eind 2012 heeft toenmalig staatssecretaris Weekers aan het parlement toegezegd dat onderzoek zou worden gedaan naar de mogelijkheden om de opbouw van pensioen in eigen beheer ten behoeve van directeuren-grootaandeelhouders (hierna: dga’s) aan te passen. Bijna drie jaar later heeft staatssecretaris Wiebes in de notitie “Oplossingsrichtingen pensioen in eigen beheer” de contouren van een tweetal alternatieve regelingen geschetst. Tevens oppert hij de suggestie van een uitfasering van pensioenopbouw in eigen beheer in de afwegingen mee te nemen. Het woord is nu aan het parlement om aan te geven hoe pensioen in eigen beheer in de toekomst dient te worden vormgegeven.

Al eerder vermoedde ik dat de contractsvrijheid ruim baan zou krijgen in het alimentatierecht.[NOOT: F.W.J.M. Schols, “(Ex-)partners en postmortale solidariteit: Een korte beschouwing over het ‘erfrechtelijke alimentatierecht’ en de postmortale solidariteit voor samenlevers”, WPNR 6972/2013.] In de initiatiefnota ‘partneralimentatie’ van VVD, PvdA en D66[NOOT: Initiatiefnota van de leden Van der Steur, Recourt en Berndsen over partneralimentatie, Kamerstukken II 33312, nr. 2.] las ik: “In huwelijkse voorwaarden of bij een geregistreerd partnerschapovereenkomst kunnen partijen afwijken van de wettelijke regeling. Contractsvrijheid is het uitgangspunt. (curs. FS)”, hetgeen later in de nota nog eens wordt herhaald. Nu weet ik, met het ingediende wetsvoorstel, zeker wat de initiatiefnemers beogen.[NOOT: Voorstel van wet van de leden Van Oosten, Recourt en Berndsen-Jansen tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek en van enige andere wetten in verband met de herziening van het stelsel van partneralimentatie (Wet herziening partneralimentatie), 34231, nr. 2.]