Aflevering 7

Belastingen zijn een geliefd middel om het gedrag van burgers te sturen. Hoewel de kritiek op dit fiscaal instrumentalisme breed lijkt te worden gedragenO.a. A.J. van Lint, ‘Hoe zit het met de fundering?’, NTFR 2016/312 en J.L.M. Gribnau, ‘Instrumentalisme en vrijheid’, NTFR 2012/517. Ook het Register Belastingadviseurs heeft met de Vereniging van Hoge ambtenaren bij het Ministerie van Financiën (VHMF) een oproep gedaan aan de informateur voor het te vormen kabinet tot (veel) minder instrumentalisme, Fiscaal Praktijkblad 2017-08., lijkt de sturingsdrang via belastingen alleen maar toe te nemen. Uit het in februari 2017 gepubliceerde rapport van de Algemene Rekenkamer blijkt dat de Nederlandse belastingwetgeving 179 regelingen bevat die primair beleidsdoelstellingen nastreven door het gedrag van belastingplichtigen te stimuleren of te ontmoedigen.Rapport van de Algemene Rekenkamer, Zicht op belastingverlichtende regelingen, 31 januari 2017. Van de 101 regelingen waarvan cijfers bekend zijn, blijkt dat met deze regelingen minimaal € 51,3 miljard is gemoeid. Uit de verkiezingsprogramma’s kan worden afgeleid dat het tij voorlopig niet zal worden gekeerd. Het bekende ‘motorblok’ – VVD, CDA en D66 – wil onder andere (!) een mantelzorgvergoeding in de vorm van een belastingvoordeel (CDA), een belastingvrijstelling voor particulieren die in durfkapitaal investeren en het stimuleren van werkgevers, bijvoorbeeld door middel van belastingvoordelen, om arbeidsongeschikten in dienst te nemen (VVD), de investering in grond en beheer van natuur- en landschapsschoon fiscaal belonen en een beloning van sociale ondernemingen bij goed gedrag (D66). Overigens willen deze partijen tegelijkertijd de belastingen (sterk) vereenvoudigen (!).

Op 2 maart 2017 heeft Rechtbank Noord-Holland een opvallende uitspraak gedaan. Man en vrouw hebben een affectieve relatie waaruit een kind is geboren, maar zij wonen ieder op een eigen adres (de woningen zijn boven elkaar gelegen). Zij hebben een zogenaamde latrelatie. De man betaalt maandelijks een bedrag aan de vrouw voor haar levensonderhoud. In geschil is of de man deze bedragen kan aftrekken op grond van art. 6.3, lid 1, onderdeel f Wet IB 2001. Voor we toekomen aan het oordeel van de rechtbank schets ik eerst het wettelijk kader van de fiscale behandeling van alimentatiebetalingen.

Per 1 april 2017 is de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen in werking getreden1. In de uitgave van dit blad van april 2017 is nader ingegaan op de mogelijkheden die deze wet biedt voor pensioenaanspraken die in eigen beheer worden uitgevoerd. Er wordt, naast handhaving van de opgebouwde pensioenaanspraken, tijdelijk een tweetal opties geboden bestaande uit afkoop van het gehele pensioen dan wel omzetting van het gehele pensioen in een oudedagsverplichting (hierna te noemen: ODV). Voornoemde opties zijn mogelijk tot eind 2019. Daarnaast waren tot 1 juli 2017 de opties aanwezig om de verdere pensioenopbouw in eigen beheer tot die datum voort te zetten en om bij professionele verzekeraars een verzoek in te dienen om een door een DGA aldaar opgebouwd pensioen naar eigen beheer over te hevelen. Tijdens de parlementaire behandeling zijn eventuele schenkbelastingaspecten ter zake van afkoop of omzetting slechts beperkt aan de orde gekomen. Met name het antwoord op de vraag in welke gevallen instemming door de partner tot een schenking leidt, is van groot praktisch belang maar de staatssecretaris heeft op deze vraag slechts in algemene zin gereageerd teneinde het wetgevende proces niet onnodig te vertragen. In dit artikel zal worden stilgestaan bij enkele aspecten van schenking die zich bij afkoop of omzetting van pensioen kunnen voordoen.

De afgelopen jaren is, eerst in de vennootschapsbelasting en daarna in de inkomstenbelasting, een jurisprudentiestroom op gang gekomen over de fiscale gevolgen van een lening aangegaan onder onzakelijke omstandigheden. Reeds enige tijd staat vast dat dit als ‘onzakelijke lening’ bekendstaande fenomeen ook geldt voor de terbeschikkingstellingsregeling. Tot voor kort stond nog open de vraag hoe de onzakelijke lening zou uitpakken onder de maatschappelijk ongebruikelijke terbeschikkingstelling. Recentelijk is daaraan toegevoegd de vraag of de werking van de terbeschikkingstellingsregeling hier leidt tot een (on)gerechtvaarigd verschil in behandeling tussen de terbeschikkingsteller met - en zonder een aanmerkelijk belang. De eerste vraag is reeds beantwoord door de Hoge Raad, de tweede heeft inmiddels geleid tot een conclusie van AG Niessen. Dit artikel schenkt enige aandacht aan deze aspecten van de onzakelijkeleningproblematiek.

Nu het economisch tij gunstiger wordt, zien we dat vermogen weer in waarde stijgt. Hoe snel een waardestijging plaatsvindt is vaak moeilijk te voorspellen. Wanneer men goederen verkoopt kan het moment juist gekozen zijn, maar het kan ook te vroeg of te laat zijn. Bij het kiezen van het moment zit altijd iets speculatiefs. Op zichzelf is daar niets tegen ‘It is all in the game’. Maar in de onderlinge verhouding tussen mensen kan dat verkeerd uitpakken en daarom kan het wenselijk zijn dat de waardeontwikkeling van een goed over een langere periode wordt uitgespreid zodat de belanghebbenden, meestal de deelgenoten, langer in de waarde-ontwikkeling participeren. Dat kan gebeuren door een meerwaardeclausule op te nemen in de overeenkomst of het testament.