Aflevering 6

Trouwen, waarom zou je eigenlijk een wettelijk huwelijk aangaan? Sinds de jaren zeventig is de wens om samen te wonen niet synoniem aan de wens om te trouwen. Sterker nog: in de loop der tijd is het huwelijk minder populair geworden en wint het ongehuwd samenwonen steeds meer terrein.Zie bijvoorbeeld A. de Graaf, 2011, “Gezinnen in Beweging”, in: Bevolkingtrends, Den Haag: CBS, 2e kwartaal 2011, p. 88.

Voor ongehuwde samenwoners is het sluiten van een samenlevingscontract onontbeerlijk voor het maken van afspraken over de civielrechtelijke gevolgen van hun samenwonen. In een internationale situatie rijst daarbij de vraag welk recht hierop van toepassing is. Aangezien specifieke conflictregels voor ongehuwde samenwoners en hun samenlevingscontract in Nederland ontbreken, dienen de algemene regels uit de Rome I-Verordening te worden toegepast. Een kenmerkende prestatie is in geval van een samenlevingsovereenkomst dikwijls moeilijk vast te stellen. De rechtsonzekerheid die gepaard gaat met de in dat geval geldende norm van de nauwste verbondenheid, maakt dat samenwoners er goed aan doen in hun samenlevingsovereenkomst een rechtskeuze op te nemen.

Partners die als ongehuwd samenwonenden een relatie hebben, kunnen zich onder meer voor de vraag zien gesteld of, en zo ja, hoe zij voor elkaar partnerpensioen willen en kunnen regelen. In geval van ongehuwd samenwonende partners is het immers niet vanzelfsprekend dat de pensioenovereenkomst die voorziet in partnerpensioen, ook daadwerkelijk leidt tot een partnerpensioen voor de ongehuwd samenwonende partner. De Pensioenwet schrijft immers niet voor dat de pensioenovereenkomst dient te voorzien in een partnerpensioen voor de ongehuwd samenwonende partner, ook niet indien de pensioenovereenkomst wel voorziet in partnerpensioen voor de gehuwde partner. Een dergelijk onderscheid mag in de pensioenovereenkomst worden gemaakt.

Mediation bij (echt)scheiding is in Nederland ingeburgerd en door deskundige mediators wordt veel kennis en energie ingebracht bij het begeleiden van scheidende partners. Hoefnagels stelde al in 2002 vast dat er veel meer wordt nagedacht over scheiden - de uitgang van de relatie - dan over trouwen - de ingang van de relatie - en hij verdedigde de visie dat indien dit zou veranderen, er veel problemen zouden kunnen worden voorkomen die, als ze eenmaal de kop opsteken tijdens een relatie, vaak nog maar slecht kunnen worden genezen. Ook het feit dat het aantal huwelijken en startende relaties jaarlijks veel hoger is dan het aantal echtscheidingen zou een grotere aandacht voor de ingang van de relatie rechtvaardigen.

Het gezegde ‘scheiden doet lijden’ komt tot volle wasdom indien de exsamenwoners er niet in slagen de gevolgen van hun beëindigde samenwoning op een vredelievende wijze te regelen. In een dergelijke situatie ontkomen zij er vaak niet aan de rechter te laten oordelen. In deze bijdrage zullen de procedurele kant en een aantal vermogensrechtelijke kwesties aan de orde komen. IPR-vraagstukken en kwesties van fiscale aard worden hierbij buiten beschouwing gelaten. Ook wordt ervan uitgegaan dat er geen geschil is over de datum waarop de samenwoning is geëindigd.

Onlangs presenteerde EPN het nieuwe model samenlevingscontract 4.0, dat is ontwikkeld door (kandidaat-)notarissen, advocaten, een mediator, financieel planner, pensioendeskundige en belastingadviseur. Uitgangspunt voor het model is geweest dat het ongehuwd samenwonen als een nieuwe burgerlijke staat wordt gezien en dat partners de vermogensrechtelijke gevolgen van hun relatie zelf vorm kunnen én moeten geven in het samenlevingscontract.