Aflevering 6

In elk geval bestaat er blijkbaar aan Russische zijde, nadat de eerste ervaringen met de nieuwe wetgeving zijn opgedaan, behoefte aan om kennis te nemen van de wijze waarop in andere landen diverse problemen die zich gaandeweg voordoen, zijn opgelost. In het kader van een project waarbij Russische en Nederlandse belastingkundigen gedachten en ervaringen hebben uitgewisseld, heb ik kennisgemaakt met enkele aspecten van de Russische fiscale rechtsgang, die ik in deze bijdrage aan de orde stel.

Net zo goed als in de jaren vijftig van de vorige eeuw de introductie van de belastingkamers een omslagpunt markeerde, tekende zich het afgelopen decennium een omslag af met de introductie van de belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties. Die leidde tot vergelijkbare discussies. Opnieuw heeft de wetgever gesproken, botsen culturen en wordt de collegiale professionele rechtspraak getest. De herinvoering van gedeeltelijke lekenrechtspraak is onlangs in de volksvertegenwoordiging serieus besproken en verworpen, al lijkt ze via een omweg toch wel wat terug te kunnen komen. Het is deze ontwikkeling die een hypotheek zou kunnen leggen op de in de bijdrage van Groeneveld toegewenste groei en bloei van de belastingrechtspraak.

Vijftig jaar was de belastingrechtspraak in feitelijke instantie een hybride binnen de hoven: rechtspraak in eerste aanleg én voorportaal van de cassatierechter. Die ingewikkelde rol hebben de belastingkamers knap gespeeld, daarbij krachtig ondersteund door de belastingkamer van de Hoge Raad. En het is nog lang niet afgelopen, want de hoven gaan nog minstens vijftig jaar door, maar dan met echte appelrechtspraak. Dat vergt natuurlijk ander spel, want de rol wijzigt. Het is geen eenvoudige opgave om de nieuwe rol goed in te vullen. Slaat de appelrechter waarneembaar acht op de uitspraak in eerste aanleg en geeft hij aan waar en waarom hij daarvan afwijkt? Is het voor partijen nieuwe ronde, nieuwe kansen? De hoven mogen het zeggen en de Hoge Raad zal ook hier het recht uiteindelijk vormen.

Op 1 maart 1957 namen de gerechtshoven de taak om in eerste aanleg recht te spreken in belastingzaken, over van de Raden van Beroep. Nu, vijftig jaar later, is die taak overgenomen door de rechtbanken. Het Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht wil dit jubileum, dat tegelijkertijd de afsluiting van een tijdperk vormt, niet ongemerkt voorbij laten gaan. In dit themanummer, dat geheel gewijd is aan de rechtspraak in belastingzaken, wordt echter niet alleen teruggeblikt, want nieuwe ontwikkelingen uit binnen- en buitenland vragen dringend om aandacht. Thema’s als de omvang van de rechtsstrijd, de (interne) openbaarheid van het dossier, de (externe) openbaarheid van het proces, de rechtsbescherming van degene aan wie een boete is opgelegd en specialisatie van rechters, om maar een willekeurige greep te doen, staan volop in de belangstelling en zullen ongetwijfeld in de komende jaren nog een aanzienlijke ontwikkeling doormaken.

Een aantal van de behandelde onderwerpen was in het bijzonder voor fiscalisten interessant. Duitsland heeft de gehele rechtspraak zo gestructureerd dat elk rechtsgebied zijn eigen kolom heeft. Er zijn dus evenzoveel hoogste rechters. De Finanzgerichte vormen in belastingzaken de eerste aanleg en vandaar kan men in hoger beroep bij het Bundesfinanzgericht in München. Nu wil men in Duitsland de kolom van belastinggerechten op laten gaan in de kolom van het bestuursrecht. De hoogste rechter wordt dan als ik het goed begrepen heb in belastingzaken het Bundesverwaltungsgericht.