Aflevering 2

In de arresten Da CostaHvJ EG 27 maart 1963, gevoegde zaken nrs. 28-30/62 (Da Costa en Schaake NV, NV Schuitenvoerderij en expeditiekantoorv/h Jacob Meijer, Hoechst-Holland NV tegen Nederlandse Administratie van belastingen), Jurispr. 1963, p. 63; SEW 1963/227, p. 227-231 m.nt. Samkalden. en CilfitHvJ EG 6 oktober 1982, nr. 283/81 (S.R.L. Cilfit en Lanificio di Gavardo S.P.A. tegen Ministerie van Volksgezondheid),Jurispr. 1982, p. 3415; SEW 1983, p. 341- 348 m.nt. R.H. Lauwaars. heeft het HvJ EG de zogenoemde acte éclairé en acte clair-leer ontwikkeld, waarin wordt aangegeven onder welke voorwaarden de hoogste nationale rechter mag afzien van het stellen van prejudiciële vragen aan het HvJ EG. In dit artikel gaan wij nader op deze voorwaarden in.

‘De blinddoek van de rechter-plaatsvervanger zit niet goed’, schreef rechter P. Ingelse in het NJB van 1996, p. 432-436. Aanleiding was een actie van ene Henk Rem uit Oosthuizen die met een comité van verontruste burgers een rapport Integriteit Rechterlijke Macht had opgesteld. Daar werd in het begin wat meesmuilend op gereageerd – de groep signaleerde wel verbanden tussen advocaten en rechters die al dan niet plaatsvervanger waren, maar kon niet de vinger leggen op echt foute beslissingen – maar de toon in de publiciteit was gezet. Vooral de positie van de plaatsvervanger kwam onder vuur te liggen. De titel van de beschouwing van Ingelse was daar een weerslag van. De aanvankelijke reactie van de rechterlijke macht dat van misstanden niet was gebleken, doofde het vuurtje niet. Integendeel, het bleek geen zaak van misstanden, maar van integriteit te zijn. Het gezag van de rechter berust op zijn onpartijdigheid. Daarmee staat en valt zijn integriteit. Die onpartijdigheid was niet langer vanzelfsprekend. De tijd dat rechters boven elke kritiek waren verheven, was voorbij. De rechterstoga maskeert niet langer de drager. De rechterstoga symboliseert de rechterlijke onpartijdigheid, maar die moet wel worden waargemaakt, ook naar de – steeds kritischer wordende – buitenwereld. Het behoeft geen betoog dat in de selectieprocedure voor rechters aan de onpartijdigheid al veel aandacht wordt besteed. De selectie is streng. Maar ook na benoeming worden rechters kritisch gevolgd. Nevenfuncties zijn al geruime tijd openbaar. De media besteden aandacht aan rechterlijk functioneren. In fiscale procedures is dat nog vrij ongebruikelijk vanwege het veelal besloten karakter van de zitting. Maar ook in fiscale procedures komt het in toenemende mate voor dat een partij voorafgaand aan de zitting naar de samenstelling van de kamer informeert.

‘Het begin is het moeilijkst. Dit terrein is zo groot en de materie zo veelomvattend, dat elke poging, om het (…) in klein bestek draaglijk af te ronden, gebrekkig moet blijven.’

Sinds de vorige kroniek bestuurlijke boeteTFB 2006/3, p. 19 is er een aantal belangrijke ontwikkelingen geweest op het gebied van het fiscale boeterecht. Hierna wordt een overzicht gegeven van die ontwikkelingen in de wet- en regelgeving en jurisprudentie in de periode maart 2006 tot en met november 2007. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan de stand van zaken met betrekking tot het wetsvoorstel Vierde tranche Awb en de wijzigingen die hebben plaatsgevonden in het Besluit Bestuurlijke Boeten Belastingdienst 1998 (BBBB).

Soft law geniet geen grote populariteit onder fiscalisten; het ligt te dicht tegen politiek aan en heeft daarmee iets ongrijpbaars. Men concentreert zich liever op harde rechtsregels als wetten, jurisprudentie en verdragen (denk bijvoorbeeld aan de vier vrijheden). Dat zijn erkende rechtsbronnen die de zo gekoesterde rechtszekerheid bieden. Dat is anders in het domein van de politiek, waar de waan van de dag heerst. Fiscalisten laven zich daarom graag aan de wet, het ‘geponeerde’ recht bij uitstek. Maar ook dan is de politiek niet zo ver weg, de wet is uiteindelijk een politiek product. Met name belastingwetten lijken soms als speelbal van budgettaire en instrumentalistische overwegingen gedegradeerd tot wegwerprecht. Hoe dan ook, soft law past niet goed in een legalistische en rechtspositivistische manier van denken. Toch is soft law ook van belang voor fiscalisten. Hier zal ik met name een bepaalde vorm van EU soft law behandelen, namelijk de Code of Conduct for Business Taxation.Ik herneem hier een aantal punten uit H. Gribnau (2007), ‘Improving the legitimacy of soft law in EU tax law’, Intertax 2007/1, waarvan een verdere theoretische onderbouwing te vinden is in J.L.M. Gribnau, ‘Betere regelgeving, soft law en communicatief recht’, in: J.A. Pontier e.a. (red.), Alles afwegende, Ars Aequi, Nijmegen 2007.

Bij de belastingen die geheven worden bij wege van aanslag bestaat ingevolge art. 13 en 14 Algemene wet inzake rijksbelastingen (hierna: AWR) de mogelijkheid vooruitlopend op de (definitieve) aanslag één of meer voorlopige aanslagen vast te stellen. Tot 1 juli 1997 was het niet mogelijk tegen een voorlopige aanslag een bezwaarschrift in te dienen. Die mogelijkheid is pas geopend bij Wet van 20 december 1996, Stb. 1996, 659. Een belastingplichtige die werd geconfronteerd met een voorlopige aanslag die naar zijn mening te hoog was, had tot 1 juli 1997 geen fiscaal rechtsmiddel. Betwisting van de heffing door middel van bezwaar en – na uitspraak op het bezwaar – bij de belastingrechter kon pas plaatsvinden nadat de inspecteur een definitieve aanslag had vastgesteld of op de voet van art. 15 AWR een voor bezwaar vatbare beschikking had genomen.