Aflevering 4

Wie zich bij openbaarheid van rechtspraak de vraag stelt of dat nu wel goed en nuttig is, heeft uitleg over de betekenis van het begrip democratie nodig en zal die krijgen ook. Wie vervolgens bij belastingrechtspraak nut en noodzaak van openbaarheid in twijfel trekt met het argument dat er anders niets meer heilig is, probeert tegen alle stromen in een oud geloof nieuw leven in te blazen. De hardnekkigheid waarmee de uitdragers van dat geloof hun mythe al eeuwen doorvertellen en pogen te laten overleven, is even verbazingwekkend als verbijsterend, maar een mens went aan veel.

Op 24 september 2010 heeft het symposium ‘Belastingrechtspraak openbaar, is er dan niets meer heilig?’ plaatsgevonden. Dit symposium werd georganiseerd door kantoorgenoten van Hans Hertoghs ter gelegenheid van het feit dat hij veertig jaar advocaat was en twintig jaar geleden zijn eigen kantoor startte. Hans Hertoghs zal voortaan meer de luwte van de praktijk opzoeken.

In de wetsgeschiedenis bij art. 8:62 Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb) is vastgelegd dat de openbaarheid in het bestuursprocesrecht een functie heeft; zij maakt het rechterlijk optreden inzichtelijk en controleerbaar. 1 De hoofdregel in art. 8:62 Awb is dat de zitting in het bestuursprocesrecht openbaar is. Bovendien blijkt uit art. 8:79 Awb dat anderen dan de procespartijen afschriften van de uitspraak kunnen verkrijgen van de bestuursrechter.

Gedurende decennia is het een vanzelfsprekendheid dat de belastingrechtspraak achter gesloten deuren plaats heeft. Deze beslotenheid wijkt af van hetgeen in het algemeen bestuursrecht gebruikelijk is. Ook bij de laatste wijziging van het fiscaal procesrecht in 1999 is de beslotenheid gehandhaafd. Wel is onder invloed van jurisprudentie met betrekking tot de bestuurlijke boete ook in fiscale zaken een openbare behandeling ingevoerd.

In deze bijdrage, opgedragen aan Hans Hertoghs Ter gelegenheid van zijn jubileum., pleit ik voor openbare belastingrechtspraak. Gelet op de titel van het symposium ‘Belastingrechtspraak openbaar! Is er dan niets meer heilig?’, waag ik me met dit pleidooi in het hol van de leeuw. Dit artikel is eerder, in een iets afwijkende vorm, gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2008/933. Na anderhalf jaar van stil bestaan, kwam dit artikel eind 2009 in de politieke schijnwerpers te staan door het krantenartikel ‘Gemeente vecht voor fiscale truc met btw’ in het NRC Handelsblad.

Met het in september 2010 ingediende wetsvoorstel tot herziening van de regels voor processtukken in strafzakenVoluit: Voorstel tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de herziening van de regels inzake de processtukken, de verslaglegging door de opsporingsambtenaar en enkele andere onderwerpen, Kamerstukken II, 2009-2010, 32 468, nr. 2. rijst de vraag of ook de documentatie van het Selectieoverleg (SO) en het Tripartiete overleg (TPO), anders dan nu, standaard aan het strafdossier dient te worden toegevoegd. Zal de rechtspraak zich ontwikkelen van ‘nee, tenzij’ naar ‘ja, mits’?

Het zal je maar gebeuren. Sta je voor de rechter om in debat te gaan over je aangiften inkomstenbelasting en een toelichting te geven op de aftrek buitengewone lasten (je sponsort de hele nooddruftige familie) en de waardering van diverse beleggingen, blijkt de zaal gevuld te zijn met studenten belastingrecht en hun hatelijk grijnzende docent. Of, na een goedkeurende accountantsverklaring, ga je de correcties van de inspecteur op de aangifte vennootschapsbelasting betwisten; al die royaltybetalingen aan een ietwat vaag aangeduide maatschappij in een zonnig oord ver weg, terwijl de inspecteur stelt dat die technieken door de vennootschap zelf zijn ontwikkeld en die betalingen slechts kunnen leiden tot winstdrainage. Ondertussen zit een financieel journalist ijverig te schrijven op de publieke tribune. Je hebt louter pleitbare standpunten, boetes zijn niet aan de orde, maar het publiek zal erover napraten. Suggesties zullen worden gedaan bij de borrel. Voordat je het weet, is je eer en goede naam beschadigd.

Wijziging van de Algemene wet inzake rijksbelastingen in verband met de openbaarheid van belastingrechtspraak